Avfi (edip) Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

AVFÎ (1171-1233)

İranlı tezkire yazarı. İslamiyet’ten sonra yetişen İran şairlerini anlatan ilk tezkireyi yazmıştır.

Nureddin veya Sadeddin Muhammed b. Yahya b. Tahir b. Osman el-Avfî soyu Kureyşli Abdurrah-man b. Avf’a dayanan Buharalı bilgin bir aileden geldiği için Avfî diye tanınmıştır.

Yaşamı üstüne başlıca kaynak kendi yapıtlarıdır. Doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemekte, 1171-1177 yılları arasında doğduğu ve 1233 yılından biraz sonra öldüğü sanılmaktadır.

Gençlik yıllarının büyük bölümünü geçirdiği Buhara’da öğrenim gördü. Batı Karahanlılar’m veliahdı Kılıç Arslan Hakan Osman b. İbrahim’in kâtipliğinde bulundu (1201). Bu görevi uzun sürmeyip Nesa’ya gitti (1203). Horasan, Sistan ve Harezm’in çeşitli kentlerini dolaştı. Moğol tehlikesinden korkup Sind’e geçti. Burada saltanat süren Nâsıreddin Kaba-ca’nm yanında bulundu (1220). Onun intiharından sonra Delhi sultanı Şemseddin İltutmuş’un himayesine girdi. Delhi’de öldü.

Lubâbu’l-Elbâb adlı yapıtı, İslamiyet’ten sonra yetişen İran şairleri üstüne yazılan ilk tezkiredir. Önsöz ile on iki bölümden oluşur. Önsözde, şiirin ve şairliğin erdemleri, şiirin anlamı, İran şiirinin başlan-
gıcı anlatılır. Öbür bölümlerde Gazneliler, Sâmâniler ve Selçuklular döneminde yetişen birçok şair ve bilgin hakkında bilgi verilir. Cevamiü’l-Hikâyât ve Levâ-miii’r-Rivâyât adlı yapıtı yirmi beş alt bölüme ayrılmış dört ana bölümden oluşur. Birinci ana bölümde evliyalar, peygamberler ve hükümdarlar ile vezir, münşi ve alim, kâtip, nedim, hekim, rüya yorumcusu, müneccim, şair, şarkıcı gibi mesleklere ait söylentileri; ikinci bölüm iyi huylan; üçüncü bölüm, kötü huylar ve bunlar ile ilgili öyküleri; dördüncü bölüm, karada ve denizlerde yaşayan garip hayvanlan ve tılsımları anlatır. Yapıt, Şehzade Bayezid b. Süleyman adına Türkçe’ye de çevrilmiştir. Osmanlı tarihçilerinden Şükrullah, Kefevi ve Feridun Bey bundan yararlanmıştır.

Kadı Tenuhî’nin sıkıntıdan sonra gelen ferahlık anlamına gelen Arapça yazılmış el-Ferec Ba’de’ş-Şidde adlı kitabım Farsça’ya çevirdi. Sıkıntı ve ferahlık ile ilgili atasözleri, fıkra ve şarkıları içerir.

•    YAPITLAR: Cevamiü’l-Hikâyât ve Levâmıü’r-Rivâyât; Lubâbu’l-Elbâb, (ö.s.), E.G. Browne ve A. Kazvini (yay.), 2 cilt, 1903-1906.

•    KAYNAKLAR: E.G. Browne, A Literary History of Persia, 1906; R. Levy, Persian Literatüre, 1923; M. Nizameddin (yay.), Introduction to the Jawami‘ ul-Hikayat wu Lawami‘ ur- Riwayat, 1929.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi