Ataullah (Ata Tayyarzade) Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
ATAULLAH BEY [ Tayyarzade ] (1810-1881)
Osmanlı tarihçi. Enderun ve buradan yetişenler için bir tarih yazmıştır.
Kısaca Ata Bey diye de bilinen Ahmed Ataullah Bey, İstanbul’da doğdu, Medine’de öldü. Enderun’ dan emekli Baş Lala Tayyar Efendi’nin oğludur.
II.Mahmud’un isteği ile 1825’te kardeşi ile birlikte Enderun’a girdi. Babasının ölümünden sonra 1834’te, kalabalık ailesini geçindirmek için Enderun’ dan ayrıldı. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde görev aldı. İstanbul’a dönüşünde Dar-ı Şura-yı Askeri’de mukayyid oldu. 1845’te Adana’da, 1847’de Halep’te Mal müdürlüğü yaptı. 1849’da İstanbul ordu muhasebeciliğine sonra Rumeli ordu müsteşarlığına atandı. 1859’da Cezair-i Bahr-i Sefid, ardından Filibe, İzmit, Karesi sancakları mutasarrıflıklarında bulundu. 1876’da Medine’de Harem-i şerif (Peygamber’in Türbesi) müdürlüğüne atandı. Bir süre sonra bu görevden ayrıldıysa da, yaşamını burada sürdürdü. Büyük bir olasılıkla 1880 ya da 1881’de Medine’de öldü.
Tarih-i Ata adlı ünlü yapıtını Cevdet Paşa’nın özendirmesiyle yazdı. Yapıtında, Enderun ve buradan yetişenler üstüne verdiği önemli bilgiler vardır. Bu nedenle Enderun Tarihi diye de anılır. O döneme değin pek kullanılmamış eski kaynaklardan örneğin Oruç Bey Tarihi’nden yararlanmıştır.
Beş ciltlik tarihin birinci cildi; Osman Gazi’den I.Süleyman’a değin olan dönemi kapsar. Teşrifat (protokol) ve Endtrunlular’m görevleri üstüne ayrıntılı bilgi verir. İkinci ciltte, Enderun’dan yetişen sadrazam, şeyhülislam ve öbür yüksek görevlilerin yaşam öykülerini verir. Üçüncü cilt; 19.yy’ın ilk yarısında yaşamış sadrazam ve tanınmış kişilerin özgeçmişleri ve bazı belgeleri kapsar. Dördüncü ve beşinci ciltlerde; padişahların, şehzadelerin ve Enderun’dan yetişen şairlerin kısa yaşam öyküleri ile şiirlerinden örneklere yer vermiştir.
Mevlevi tarikatına bağlı olan Ata Bey’in klasik tarzda Türkçeyazılmışbir Divan’ı, Sultan Abdülaziz’ i öven Fülkı’l Maâni fi Medihü’s-Sultani adlı bir kasidesi ile Arapça’dan çevirdiği atlar hakkında çeşitli bilgiler veren Tuhfetul-Farisin fi Ahvali Huyuli’l-Mücahidin adlı bir yapıtı vardır.
• YAPITLAR: Fülki’l-Maâni fi Medihü’s-Sultanî, 1862; Tarih-i Ata, 5 cilt, 1876; Divan.