ATA BİN EBÎ REBÂH KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Atâ’ b. Müslim Ebû Muhammedi’l-Mekkî, Tâbiîn’in kibârındandır. Babası Ebû Rebâh’ın ismi “Müslim”dir. Hazret-i Ömer’in Mekke’de âmili bulunan “İbn-i Haysem el-Fehrî”nin âzadlısı idi. Bu cihetle kendisine “Müslim el-Mekkî el-Kureşî” denir.
Atâ’ Habeşiyyü’1-asl olduğundan siyah renkli idi. (35) târihinde doğmuş, (115) senesi Mekke’de vefat etmiştir.
Tabiîn Arasındaki Mevkii:
Atâ’ büyük bir âlimdir. İlminin çokluğuyla, lisânının fasâhatıyle temayüz etmişti. Herkes, sika olduğunu, diyanet ve celâlet sahibi bulunduğunu i’tirâf etmektedir. Ekseri sükût eder, söze başlayınca da min indi’llâh müeyyed gibi sanılırdı.
Atâ’, iki yüz kadar Sahâbe’ye yetişmiştir. Hazret-i Âişe’den, Abdu’llâh b. Abbâs, Abdu’llâh b. Ömer, Abdu’llâh b. Câbir gibi zevattan hadîs rivayet eder. Kendisinden de Ebû İshak, Mücâhid, Zührî, Amr b. Dînâr ilim ahzetmislerdir. İmâm-ı A’zam, Eyyûb, Hüseyin el-Muallim, İbn-i Cüreyc, Evzâî gibi zâtlar da rivayette bulunurlar.
Mekke-i Mükerreme’de iftâ vazifesi Atâ’ya müntehi olmuştu. İbn-i Abbâs veya İbn-i Ömer Hazretleri: “Ey Mekkeliler! Sizin yanınızda Atâ’ bulunduğu halde neye benim başıma toplanıyorsunuz?” demişti.
İmâm-ı A’zam derdi kî: “Ben Atâ’dan daha faziletli bir zât görmedim.”
İbn-i Abbâs’dan sonra kürsî-i tedris Atâ’ya intikaal etmişti. Tefsirleri, emsali gibi, rivayet tarîkına müstenid, bizzat Ashâb-ı Güzînden müstefâddır. En ziyâde İbn-i Abbâs’dan rivayette bulunur.
İbn-i Hacer’in ifâdesine nazaran rivayet ettiği hadîslerin bâzılarında İrsal vardır. Yani Resûl-i Ekrem’den ilk rivayet eden zâtın ismi zikredilmemektedir.
Sizden adalet sahibi olanları îşhâd ediniz.” âyet-i kerîmesi’nin tefsiri sırasında, Abd b. Humeyd ile Abdü’r-Rezzâk, Atâ’-dan şöyle nakletmektedirler: “Ata’ dedi kî: Nikâh şuhûd iledir, talâk şuhûd iledir, müracaat da şuhûd iledir.”
Velhâsıl, Atâ b. Ebî Rebâh, mümtaz, mübarek bir âlimdir. Rahmetu’Ilâhi aleyh.
Me’hazlar:Umdetü’l-Kaarî, Ed – Dürrü’I- Mensûr Takrîbü’t-Tehzîb, Hâ-şiye-i Takrîb,Mevzûâtü’1-Ulû Tehzîbül Esmâ’ ve’l-Lûğat.
KAYNAK: Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi