ARZ-TALEP

 

Bir üretici (ya da
satıcının) belli bir zaman süresi İçinde, ürettiği ya da elinde bulundurdu­ğu
mal ya da hizmetten değişik şartlarda piya­saya sunmaya istekli olduğu miktar
an olarak tanımlanır. Herhangi bir malın piyasa arzını belirleyen başlıca
faktörler şunlardır:

a)  Malın Fiyatı: Mal arzı ve fiyatı arasında
pozitif bir ilişki mevcuttur; diğer şartlar sabit­ken, mal fiyatı arttıkça
arzedilen mal miktarın­da artış gözlenir. Bir firma için arz ve fiyat ara­sındaki
İlişkiyi veren (aız eğrisi) pozitif eğilim­li olup, firmanın marjinal maliyet
eğrisinin, marjinal maliyetin arttığı ve ortalama maliye­tin üzerine kalan
kısmıdır. Mal fiyatının art­ması mevcut firmaların daha fazla mal arzın­da
bulunmalarını teşvik ederken, önceki (da­ha düşük) fiyatlarda mal arzında
bulunmaları mümkün olmayan verimsiz firmaların da yük­sek fiyatların etkisi ile
piyasaya girmelerine ve arzın artmasına yol açar.

b) Malın
Maliyeti: Mal arzı ile maliyeti ara­sında, diğer şartlar sabitken, negatif bir
İlişki mevcuttur; maliyetlerin artması arz miktarın­da azalmaya yol açar.
örneğin, bazı İktisatçı­lar 1973-74 Petrol Şoku sonrasında yaşanan stagflasyonu
(enflasyon ve üretim gerilemesi-nin birlikte yaşanması) ekonomilerde toplam arz
eğrisinin yüksek girdi (enerji) maliyetleri nedeniyle yukarı kaymasına (yani
verili ar/, fi­yatlarında daha az mal arzında bulunulması­na) bağlamaktadırlar.

c) Üretim
Teknolojisi: Üretim teknolojisin­deki gelişme, maliyet tasarrufları sağlamak ve
emek gücü verimliliğini arttırmak suretiyle arz artışına yol açabilir.

d) Diğer arz
şartları: özellikle tarımsal üre­timde hava şartlan tarımsal mal arzı üzerinde
etkin bir faktördür.

Mal fiyatındaki
değişmeler, diğer şartlar sa­bitken, arz eğrisi üzerinde aşağı-yukarı, hare­ketleri,
diğer şartlardaki değişmeler İle (mali­yet değişmesi, teknolojik değişiklikler)
verili arz fiyatında arz eğrisinin yukarı-aşağı kayma­sı ile ifade edilir. [1]

 

Endüstri Arz Eğrisi

 

Herhangi bir
endüstrinin toplam arzı o en­düstrideki firmaların münferit arzlarının top­lamına
eşittir. Tam rekabet şartları altında, eğer herhangi bir dışsallık söz konusu
değilse (yani, teknoloji ve faktör fiyatları o endüstri­nin üretim düzeyinden
bağımsız ise), endüstri­nin toplam arz eğrisi firma arz eğrilerinin ya­tay bir
toplamıdır. Bu eğrinin eğimi, firmalar arası verimlilik farklanna bağlıdır;
eğer tüm (mevcut ve potansiyel) firmalar eşit verimlilik­te ise, toplam arz
eğrisi ortalama arz fiyatının, asgari ortalama maliyete eşit olduğu düzeyde
sonsuz esnekliğe sahiptir (yani bu fiyat düzeyi­nin üzerindeki fiyatlarda arz
sonsuz, bu fiya­tın altındaki fiyatlarda ise arz sıfır olacaktır). Firmalar
arası verimlilik farkları arttıkça en­düstrinin toplam arz eğrisi de daha az
esnek hale gelecektir (yani arz, fiyatlara olan duyarlı­lığı azalacaktır).

Herhangi bir mal için
arz esnekliği, o malın fiyatı belli bir oranda değiştiğinde arz edilen miktarın
hangi oranda değişeceğini gösterir. Örneğin, A malının arz esnekliği .2 ise, bu
ma­lın fiyatı % 10 değiştiğinde, mal arzı % 2’lik bir artış gösterecektir. Arz
esnekliğinin düşük olduğu 
piyasalarda  fiyat  dalgalanmalarının nisbeten daha büyük boyutta
olması mümkün­dür. Örneğin, tarımsal malların arz esnekliği üretimin teknik
şartlan nedeniyle (arzı kısa va­dede süratle arttırma konusundaki fiziki sınır­lamalar)
oldukça düşüktür.

Belirli bir mal (ya da
hizmet) için belirli bir piyasada, belirli bir zaman kesitinde ve belirli bir
fiyatta ortaya çıkan ve satın alma gücü ile desteklenmiş satın alma isteği
talep olarak ta­nımlanır. Bir mala olan talebi belirleyen belli başlı faktörler
şunlardır:

a) Malın
Fiyatı: Mal talebi ve fiyatı arasında normalde negatif bir İlişki sözkonusudur.
Mal fiyatı arttıkça diğer şartlar sabitken- mala olan talep miktarındü düşme
gözlenir.

Bîr malın fiyatı
değiştiğinde (örneğin düştü­ğünde) iki farklı etki söz konusudur. Bunlar
“i-kame”ve “gelir” etkileridir. İkame etkisi, tüke­ticinin,
söz konusu malın nİsbi fiyatının (diğer mallara göre olan fiyatı) azalması
nedeniyle bu malı diğer mallara ikame etmesidir ve her halükarda o mala olan talebi
arttırıcı yönde­dir. Malın fiyatının düşmesi, satın alma gücün­de adeta bir
artış anlamına gelmekte ve eğer mal “normal” bir mal ise (yani gelir
arttıkça ta­lebi artan bir mal ise) taleb artışı sağlamakta­dır; bu etki
“gelir etkisi” olup, gösteriş için tü­ketim ve “inferior”
mallar (gelir arttıkça talebi düşen mallar) gibi istisnai davranışlar dışında
“İkame” etkisini pekiştirici yöndedir.

b) İkame
Malların Fiyatı: Herhangi bir mala olan talep ile ikame malların fiyatları
arasında pozitif bir ilişki vardır, örneğin, çay ve kahve birbirine ikame
edilebilir mallar olup, çay fiya­tındaki artış kahveye olan talebi
arttıracaktır.

c)  Tamamlayıcı Malların Fiyatı: Herhangi bir
mala olan talep ile o malın tamamlayıcısı niteliğindeki malların fiyatı
arasındaki ilişki negatiftir. Örneğin, çay ve şeker tamamlayıcı mallar ise,
şeker fiyatının artması, şekere olan talebin düşmesi ile birlikte çaya olan
talebi de azaltacaktır.

d) Alıcı
Geliri: Talep İle gelir arasında -nor­mal mallar için pozitif bir ilişki
sözkonusudur. Alıcıların gelirlerindeki artış, gelir esnekliği ölçüsünde mala
olan talebi de arttıracaktır.

e) Tüketici
zevkleri ve alışkanlıkları: Tüketi-

cilerin zevk ve
alışkanlıkları talebi etkileyen bîr diğer önemli faktördür. Herhangi bir mala
karşı zevk ve alışkanlıklardaki artış o mala olan talebi arttırıcı yöndedir.

Diğer tüm şartlar
sabitken, malın kendi fiya­tındaki değişmeler talep eğrisi üzerinde
aşa-ğı-yukarı hareketlerle, diğer şartlardaki değiş­meler ise talep eğrisinde
kaymalarla İfade edi­lir. Örneğin, gelirde, ikame mal fiyatlarında ve zevk ve
alışkanlıklarda o mala karşı bir ar­tış, talep eğrisini yukarı kaydırırken;
tamamla­yıcı mal fiyatındaki bir artış, gelir ve ikame mal fiyatlarında azalma,
talep eğimini aşağı doğru kaydıracaktır. [2]

 

Talep (Fiyat) Esnekliği

 

Herhangi bir mal için
talep esnekliği, o ma­lın fiyatı belli bir oranda değiştiğinde taleb edilen
miktarın hangi oranda değişeceğini gös­terir. Örneğin, talep esnekliği (-,5)
ise mal fi­yatında % 10 bir artış, talebi % 5 oranında azaltacaktır.

Bunun dışında ikameya
da tamamlayıcı mal­ların fiyatlarındaki değişmelerin mala olan ta­lep
üzerindeki etkisi ise çapraz (eross) esnek­likler İle ölçülür. Çapraz
esneklikler, tamamla­yıcı mallar için negatif, ikame mallar için pozi­tiftir. [3]

 

Gelir Esnekliği

 

Gelir esnekliği,
gelirdeki değişmelerin mala olan talep üzerindeki etkisini ölçer, örneğin, bir
mal için gelir esnekliği (%9) ise, gelir % 10 arttığında, mal talebi % 9
oranında ar­tar.

Tam rekabet
şartlarında, arz-taleb eşitliği ‘denge’ fiyatı verir. Fiyatın herhangi bir
neden­le ‘denge’ dışına çıkması arz ve talep arasında dengesizlik yaratmakta,
bu dengesizlik fiyatın denge fiyata yönelmesini sağlamakta ve fiyat değişim
süreci dengesizlik giderilinceye kaaar devam edecektir..

Adnan BÜYÜKDENİZ

Bk. Matjinalizm;
Analiz; Ücret. [4]