Sosyoloji

Arşiv Belgelerine Göre Canik’te Çerkes Muhacirler ve İskânları

Nevzat
Sağlam – Arşiv Belgelerine Göre Canik’te Çerkes Muhacirler ve İskânları

…1858’den itibaren başlayan göç dalgasıyla
1863 yazına gelindiğinde göç edenlerin 80 bin civarında olduğu, 1864
ilkbaharında ise bu sayının 400 bine çıktığı tahmin edilmektedir.

Öte yandan 1840 yılında 5.000.000 nüfusa
sahip bulunan Kuzey Kafkasya’dan 1.500.000 kişinin tehcire tabi tutulduğu da
belirtilmektedir.

Osmanlı topraklarına göç eden muhacirler
devletin misafiri olarak kabul edilmişlerdir.

Devlet görevlilerinden muhacirler için gıda
ve tohumluk alımlarında yolsuzluk yapanlar olmuştur.

Samsun iskelesine gelen göçmenler kalıcı
olarak iskân edilmek üzere başta Amasya ve Sivas olmak üzere Çankırı, Ankara,
Bozok/Yozgat, Kırşehir, Kütahya, Mamuratü’l-aziz gibi yakın yerlere sevk
edildikleri gibi, nüfus fazlalığı sebebiyle Diyarbakır, Urfa, Halep, Şam gibi
daha uzak bölgelere de gönderilmişlerdir.

Samsun’a gelenlerden bir kısmı Canik’te iskân
edilmiş…

Samsun civarında iskân edilen Çerkeslerin
iskân edildiği kazalardan birisi Çarşamba ile Kürt Irmağı mevkii idi…

28 Aralık 1860 tarihli defterden erkek, kadın
ve çocuk 975 nüfustan 394’ünün Çarşamba, kalan 581 nüfusun da Bafra’da iskân
edildiği anlaşılmaktadır.

Terme’de Şeyhli, Hülya, Göregös, Aşağıgerfi,
Karamahmud, Elmaköy, Köybucağı, İmanalisi, Karabağçe, Alişar, Süleymanlı,
Koyunlu, Yenicami, Emir Yusuf, Akçay’ın Doğanavcı, Hüseyin Mescid, İnebeyli,
Sakarlı, Tutbucağı, Hulya, Göregös, köylerine Çerkes muhacirler
yerleştirilmiştir.

Canik Sancağına bağlı Havza’da başta kaza
merkezi olmak üzere Arslançayırı, Mismilağaç, Ağçamahmud, Kemerez, (?) Çeltek,
Salaric, Boyalıca, Yavucek, Mürsel, Kayacık, Hilyas, Yenice, Karacavirantaş,
Karacaviranabad, Bekdiğin, Karagöçmiş Çiftliği, Kamlik, Kal’a, Lerdöğe, Karahalil,
Turnik, Şeyhler, Belek, Elmacık, Çakıralanı, Kidirli, Dereboy, Dere, Sivrikise,
Şeyh Safi, Kerem, Emir, Susuz, Karga göçmenlerin yerleştirildiği köylerdir.

Bafra’nın Kumcağız köyündeki Engiz
çiftliğinin bir tarafında yüzden fazla hane inşa edilerek Çerkes muhacirleri
iskân edilmiştir.

Sağlam, Nevzat. (2017), “Arşiv Belgelerine Göre Canik’te Çerkes Muhacirler ve İskânları,” Geçmişten Günümüze Göç, Ed. Osman Köse,
Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 1365-1384), Samsun