Arne Tiselius Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

TISELIUS, Arne (1902-1971)

İsveçli biyokimya bilgini. Elektroforez yöntemini geliştirmiş ve kanın yapısının anlaşılmasına katkıda bulunmuştur.

Arne Wilhelm Kaurin Tiselius 10 Ağustos 1902’de Stockholm’de doğdu, 29 Ekim 1971’de aynı kentte öldü. Göteburg’da gördüğü ilk ve ortaöğreniminin ardından 1921’de Uppsala Üniversitesi’ne girdi. 1924’te kimya, fizik ve matematik dallarında yüksek lisans derecesi aldı. 1926’da asistanlığım yapmakta olduğu ültrasantrifüjün bulucusu T.Svedberg ile birlikte, elektroforezle ilgili ilk çalışmasını gerçekleştirdi. 1930’da yine aynı konudaki doktorasını tamamladı ve Uppsala Üniversitesi’nde kimya doçentliğine atandı. 1934-1935 yıllarında, Rockefeller bursuyla gittiği ABD’de, Princeton Üniversitesi’nin Frick Kimya Laboratuvarı’nda araştırmalar yaptı. 1938’de Uppsala Üniversitesi’nde kendisi için kurulan biyokimya kürsüsüne atandı. Otuz yıl sonra emekli olarak ayrıldığı bu görevi sırasında olduğu gibi emekliliğinde de yoğun bir biçimde çalışmaktan kendini alamayan ve katıldığı bir bilimsel toplantı sonrasında geçirdiği bir kalp krizi yüzünden yaşamını yitiren Tiselius, ülkesinde bilimsel etkinliklerin gelişmesine değerli katkılarda bulunmuş, İsveç Doğa Bilimleri Araştırma Konseyi’nin ilk başkanlığını yapmış, 1947’de Nobel Vakfı’nın başkan yardımcılığına seçilmiş, 1948’de elektroforez, yüzesoğurma ve kandaki proteinlerin doğasının anlaşılmasına katkıları nedeniyle Nobel Kimya Ödülü’nü kazanmıştı.

Elektroforez, bir süspansiyon ya da çözeltideki yüklü taneciklerin ya da büyük moleküllerin, uygulanan bir elektriksel gerilim farkının etkisiyle, hareketlenmesidir. Bu hareketin hızı, taneciklerin çaplarının eşit olduğu varsayılırsa, yalnızca yüklerine bağlıdır. Yükü büyük olan hızlı, küçük olan yavaş hareket eder, yüksüzlerse hareketsiz kalır. Taneciklerin hızlarındaki farklılık sıvının içinde derişikliği farklı bölgelerin oluşmasına neden olur. Bu derişiklik farklılığı da ışığın sıvıdaki kırılma indisine yansıyacağı için, uygun bir optik düzenek yardımıyla, sıvının içinde kaç farklı tanecik türünün bulunduğu saptanabilir. Bütün bu ilkeler Tiselius’tan önce de biliniyordu ve bu ilkelere dayanan elektroforez aygıtları yapılabilmişti. Ne var ki bu aygıtlar, kanda bulunan proteinler gibi büyük molekülleri ayıracak duyarlılıkta değildi.

Svedberg ile birlite gerçekleştirdiği ilk çalışmasından başlayarak elektroforez yönteminin geliştirilmesine kendini adayan Tiselius, doçentlik tezinde bu yönteme daha sağlam kuramsal temeller kazandıran hareketli sınırlar kavramını geliştirdi. Sonraki yıllarda, parçaları içlerindeki sıvılarla birlikte birbirinden ayrılabilen ve optik açıdan daha iyi sonuç veren dikdörtgen kesitli bir U tüpü geliştirdi ve sisteme silindirik mercekler ekledi. Geliştirdiği aygıt yardımıyla at kanında dört ayrı protein bulunduğunu kanıtlayan ve bunların en hızlı hareket edenlerinin albümin olduğunu saptayan Tiselius öbürlerine de alfa (a), beta (j3) ve gamma (y ) globülinadlarını verdi.

Yüzesoğurma analizine de değerli katkılarda bulunan Tiselius, sonraları, bir çözeltinin saflığının anlaşılmasının yanı sıra içindeki farklı büyük moleküllerin ayrılmasını da olanaklı kılan “bölgesel elektroforez” yöntemiyle aşılabilen “hareketli sınırlar” yöntemini geliştirmekle, biyokimyanın 1930’lu yıllarda hızla gelişmesini sağlayan bilim adamları arasında yer almayı başarmıştır.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi