Kimdir

Arkhelaos kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Arkhelaos kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (İÖ 5.yy) Eski Yunanlı düşünür. Anaksagoras’ın özdekçi kuramını yeni bir yo­rumla geliştirmiştir. Doğum yılı ve yeri bilinmemektedir. Miletli ya da Atinalı olduğu söylenir. Yaşamı konusunda kay­nakların verdiği bilgiler birbirini tutmaz. Anaksagoras’ın öğrencisi olduğu, öğretmeninin ölümünden sonra okulun başına geçtiği ileri sürülür. Kimi kay­naklara göre, geleneklere aykırı davranışlarından, toplum inançlarıyla bağdaşmayan tutumlarından do­layı Atina’dan kovulmuş, Lapseki’ye yerleşmiştir. Perikles ile Euripides’in arkadaşı olduğunu, bir süre Sokrates’in öğretmenliğini yaptığını yazan kaynaklar da vardır. Diogenes Laertius’un bildirdiğine göre, doğacı felsefe anlayışını Anadolu’dan Atina’ya götü­ren Arkhelaos’tur. Bu düşünce de tartışmalıdır, çünkü doğa felsefesinin Atina’da yayılmasını asıl sağlayan Anaksagoras’tır.

Arkhelaos’a göre, varlık evrenini oluşturan öz­dektir, özdeğin dışında bir gerçek yoktur. Varlık türlerini oluşturan en ufak öğeler de özdekten kurulu “atom” denen birimlerdir. Ancak bu oluşturucu özler “belirlenmemiş bir çokluk” değil, belli bir “ikilik” (dualizm) dir. Varlık türlerinin nedeni bu ikili nitelik­tir. Bu ise, sıcak ile soğuktur. Sıcak devingendir, devinimle ilgili bütün oluşumların kaynağıdır. Kuru­cu öğelerden biri olan “ateş” sıcaktır, devingendir, etkindir. Soğuk durağandır, devinimle bağlantılı de­ğildir. Bu nedenle “su” denen kurucu öğenin kaynağı­dır. Su sıvı durumunda iken akıcıdır, ağırlığı vardır. Aşırı sıcaklıkta toprağa, havaya dönüşür. Hava yük­seğe çıkar, toprak ise aşağı iner. Suyun havaya ve toprağa dönüşmesi “sıcaklık” denen kurucu nedenin etkisiyledir.

Oluş ise sıcaklıkla soğukluk arasında sürüp giden karşılıklı etkilemeler, etkilenmeler sonucu gerçekle­şen bir “dönüşümüdür. Devingen olan ateş (sıcaklık) ile durağan olan (soğukluk) arasında ayrışma başla­yınca hava ile toprak oluşmuştur. Oluşan varlık türlerinin iki ilkesi vardır. Bunlar nitelik bakımından sıcak ile soğuk, özdek bakımından ateşle havadır. Evren sonsuzdur, sınırsızdır. Evrende bulunan yıl­dızların en büyüğü de güneştir. Toprakla su ağır ve durağan olduklarından aşağıda, odakta bulunurlar. Ateşin yanmasından oluşan hava ortadadır. Ateşin kendisi ise en yukarda bulunur. Bu nedenle ateş bütün varlıklara, evrene egemendir. Gökler biraz eğik duruma gelince güneş evreni aydınlatır. Havanın saydam, toprağın kuru olması bu yüzdendir.

Ruh çok ince bir özdektir. Altın, demir, su özdektir, ancak biri öteki değildir. Bu başkalık kurucu öğelerin düzenindeki değişiklikten kaynaklanır. Altı­nın demir, demirin su olmayışı gibi çok ince bir maddeden oluşan ruh da kendinden başkası değildir. Ahlakın biri doğru, biri güzel (iyi) olmak üzere iki ilkesi vardır. İnsan davranışlarının bu ilkeye göre düzenlenmesi gerekir. Ahlaklı insan doğru ve güzel (iyi) davranan kimsedir.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 8. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983