Arif Hikmet Tezkiresi Nedir, Konusu, Özellikleri
Arif Hikmet Tezkiresi, Şeyhülislâm Arif Hikmet Bey tarafından hazırlanan şuarâ tezkiresi.
Arif Hikmet Bey’in kendi adıyla anılan bu eserde 1000-1252 yılları arasında yetişen 203 şairin hayatı anlatılmış ve şiirlerinden örnekler verilmiştir. Alfabe sırasıyla düzenlenen tezkirede yer alan şairlerin bir kısmının hayatı, eserleri ve sanatları hakkında oldukça geniş bilgiler bulunurken bazılarından ancak bir iki satırla söz edilmesi eserin tamamlanamadığını göstermektedir. Nitekim bugün Ali Emîrî Efendi’nin yazısıyla elde mevcut tek nüshasında bazı şairlerin hayatları anlatıldıktan sonra şiirlerinden örnek verilmeyip yerlerinin boş bırakılmış olmasından eserin müsvedde halinde kaldığı açıkça anlaşılmaktadır. Yazmanın baş tarafında Ali Emîrî, tezkirenin müellif nüshasının Bağdatlı İsmail Paşa’da bulunduğunu ve eseri ondan istinsah ettiğini fakat müellifin tezkiresini tamamlayamadığını belirtmiş, bazı şairler hakkında “Tezyîl” notuyla esere ilâvelerde bulunmuştur. Ayrıca tezkirenin fihristinde yer alan şairlerden yedi kadarına da içeride yer verilmediği görülmektedir.
Arif Hikmet Bey konağını devrin bilgin, şair ve diğer sanatçılarının toplandığı bir merkez haline getirdiğinden birçok sanatçı, ilim adamı ve şairle tanışıp yakın dostluklar kurmuş ve bunlarla ilgili bilgileri eserlerine aktarmıştır. Tezkiresi gibi Keşfü’z-zunûn’a yaptığı, kaynaklarda zikredilen yarım kalmış zeyli de bu çevrede bulunmanın bir ürünü sayılabilir. Başta tamamlanamamış olması, bazı sairlerden çok kısa söz etmesi, eserinde yer alan bazı kişilerin Rızâ, Safâyî, Salim ve Râmiz gibi diğer tezkirelerde de bulunması, Arif Hikmet Tezkiresi’nin önemini azaltmaktadır. Ancak bütün bunlara rağmen eserin önemli bir özelliği. Ahdî’den başka Anadolu ve Rumeli dışına pek çıkmayan diğer Osmanlı tezkirecilerinden farklı olarak Arif Hikmet Beyin tezkiresinde bu bölgeler dışında kalan şairlere de yer vermiş olmasıdır. Buhara, Besni, Dağıstan, Dehlev, Hârizm. Kabil, Kerkük, Senandec gibi geniş bir coğrafyada yetişen 132 Azerî, İranlı ve Buharalı şair onun sayesinde unutulmaktan kurtularak kültür tarihindeki yerini almıştır.
Diyanet İslam Ansiklopedisi