Arif Hikmet Bey Kütübhanesi Nerededir, Tarihi, Özellikleri

Arif Hikmet Bey Kütübhanesi, Şeyhülislâm Arif Hikmet Bey tarafından Medine’de kurulan kütüphane.

Medîne-i Münevvere’de Mescid-i Nebevi’nin kıble tarafında Bâb-ı Cibril’e 25 m. mesafede bulunmaktadır.

Arif Hikmet Bey emeklilik yıllarını bu­rada geçirmek arzusuyla bu kütüpha­neyi Medine’ye gelerek bizzat yaptırmış ve İstanbul’da bulunan kitaplarından bir kısmını buraya nakletmiştir. Ancak si­yasî karışıklıklar sebebiyle arzusunu ye­rine getirememiş ve İstanbul’da vefat etmiştir. Binanın kubbedeki kitabesin­de kütüphanenin 1270 yılında yapılmaya başlandığı, kapısında bulunan diğer bir kitabede ise 1272’de tamamlandığı belirtilmiştir. Anadolu ve Rumeli’deki bazı arazi gelirlerinin kütüp­haneye vakfedildiğini bildiren vakfiyesi­ne göre kütüphanede bir müdür, dört hâfız-ı kütüb. mücellit, kapıcı, saka ve temizlikçi olmak üzere dokuz vazifeli gö­rev yapıyordu. Kuruluşundan başlayarak yakın zamana kadar kütüphaneye vak­fedenin şartı olarak daima Türk müdür­ler tayin edilegelmişse de Ali Ulvi Kuru­cu’dan sonra durum değişmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı kuvvetleri Medine’den çekilirken kütüphanedeki ki­taplar sandıklar içinde Şam’daki Selimi­ye Camii’nin yanındaki medreseye nak­ledilip burada muhafaza edilmiş, ancak sonradan vakfiyeye uyularak tekrar Me­dine’deki kütüphaneye taşınmıştır. Ül­kenin idaresi Osmanlılar’dan Suûdiler’e geçince kütüphanenin idaresi de mü­tevelli heyetinden alınarak 1957’de Hac ve Evkaf Bakanlığı’na bağlanmıştır. Kütüphanenin son mütevelli heyetinde Ömer Nasuhi Bilmen’in bulunduğu bi­linmektedir.

Kütüphanede bulunan yazma ve mat­bu eserler kuruluş sırasında toplam ola­rak 5404 kitaptan oluşuyordu. Vakfiye gereğince yapılan devir teslim ve sayımlardan anlaşıldığına göre kü­tüphanede, Medine’den çekilmek mec­buriyetinde kalındığı sırada, kaybolaca­ğı endişesiyle Şeyhülharem Zîver Bey ta­rafından İstanbul’a gönderilen altmış al­tı eser ile kaybolan on altı eserden baş­ka eksik bulunmamaktadır. Daha sonra kütüphaneye hediye olarak gönderilen kitaplarla bu eserlerin sayısı artmıştır. Yazmaların Arif Hikmet Bey tarafından dikkatle seçildiği ve genellikle müellif nüshası veya meşhur hattatlar tarafın­dan yazılmış kıymetli nüshalar olduğu görülmektedir. İhtiva ettiği yazmalar bakımından ülkenin en kıymetli kütüp­hanesi olan müesseseyi İslâm âleminin önde gelen araştırmacılarından Ömer Rızâ Kehhâle, Emîr Şekib Arslan, Ab­dullah Muhlis, Muhammed Kürd Ali ve Mahmûd Şükrî el-Alûsî gibi âlimler zi­yaret ederek yazmalarından faydalan­mış ve ilmî değerleri olan nüshaları ta­nıtmışlardır. Kütüphanede bulunan yaz­malar Arapça. Farsça ve Türkçe olup müstakil eserler veya çeşitli risalelerden meydana gelen mecmualar şeklindedir. Tefsir, hadis, fıkıh ve siyer gibi dinî eser­ler yanında tarih, coğrafya ve edebiyata dair eserler de bulunmaktadır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi