Arabi Paşa Kimdir, Hayatı, İsyanı, Ayaklanması, Hakkında Bilgi

ARABÎ PAŞA (1839-1911)

Mısırlı asker ve siyaset adamı. Mısır’ da yabancı denetimine karşı çıkan milliyetçi harekete önderlik etmiştir.

Aşağı Mısır’da ez-Zagazig yakınında doğdu, 21 Eylül 1911’de Kahire’de öldü. Kahire’de, İslamiyet’in Orta Doğu’daki en önemli eğitim kurumu olan el-Ezher’de öğrenim gördü. Alaydan yetişerek subay oldu. Mısır-Habeşistan Savaşı sırasında yolsuzlukla suçlanarak emekliye ayrıldı. Ordudaki yüksek rütbelerin yalnız Türk ve Çerkeş subaylara verilmesine karşı çıkan gizli bir örgüte katıldı. Hidiv İsmail Paşa’nm izlediği siyaset sonucu Mısır’da yabancı etkisi artmış, özellikle mali konularda Mısır Meclisi’ nin yetkileri tartışılır duruma gelmişti. Mali güçlükler nedeniyle ordudan çıkarılan subayların da katılmasıyla Subaylar Cemiyeti adlı gizli örgüt güçlendi ve “Mısır Mısırlılar’ındır” sloganıyla milliyetçi bir hareket başlatıldı. Güçlü bir konuşmacı olan Arabi Paşa, milliyetçilerin önderi oldu ve el-Mısrî adıyla anılmaya başladı. 1879’da aralarında yabancı denetçilerin de bulunduğu Nubar Paşa hükümeti düştü. Hidiv İsmail Paşa, bu olaydan sonra Arabi Paşa’yı alay komutanlığına atadı; ama kısa bir süre sonra yabancı devletlerin baskısıyla hidivlikten alındı, yerine Tevfik Paşa getirildi.

1881’de Cihadiye Nazırı (Savaş Bakanı) Çerkeş Osman Rıfkı Paşa orduda yükselmelerle ilgili yeni bir yasa çıkarttı. Buna karşı çıkan Arabi Paşa ve bazı alay komutanları tutuklandılar, ama askerlerin yardımıyla cezaevinden çıktılar. Arabî Paşa’nm önderliğinde başlatılan ayaklanma sonucu, Hidiv Tevfik Paşa meşruti bir yönetim kurulmasını kabul etmek zorunda kaldı. Arabî Paşa, önce Savaş Bakanlığı danışmam, sonra da savaş bakam oldu. 1881-1882 arasındaki kısa sürede birkaç kez hükümet değiştiyse de Arabî Paşa bakanlığını korudu. Yeni hükümet Hidiv Tevfik Paşa’yı görevden almak isteyince İngilizler ve Fran-sızlar hidivi korumak amacıyla İskenderiye’ye donanma yolladılar. Bunun üzerine Arabî Paşa, İskenderiye’ ye top yığdırdı. Babıâli, topların geri çekilmesini istedi. Arabî Paşa buyruğu dinlemeyince İngilizler İskenderiye’yi bombaladı ve 12 Temmuz 1882’de Arabî Paşa komutasındaki Mısır ordusu yenildi. Birkaç gün sonra İngilizler kente girdiler. Arabî Paşa, hidivi hain ilan ederek Kahire’de yeni bir direniş örgütledi ama birkaç saat içinde İngilizler’e yenildi ve teslim oldu. Önce idama mahkûm edildi, daha sonra cezası Seylan’da sürgüne çevrildi. 1901’de, Hidiv Abbas Hilmi Paşa tarafından affedilerek, Mısır’a döndü. 1911’de Kahire’de öldü.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi