Sosyoloji
Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları – Özet
Bülent
Öztürk – Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları
Öztürk – Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları
Amisos hem Hellen kolonistlerin getirdikleri
inançları hem de Hellen öncesi ve çağdaşı yerel halkların inanışlarını
bünyesinde barındıran Güney Karadeniz’in dini açıdan önemli kıyı
yerleşimlerinden birisiydi. Samsun’daki “Çakalca-Karadoğan Höyük” arkeolojik
kazılarında ortaya çıkarılan M.Ö. 6. yüzyıla tarihli Kybele
ve Kore betimli pişmiş toprak adak heykelcikler ile Kybebos’a (Kybele) adanmış
yazıtlı seramik parçaları burada, Ana Tanrıça’ya adanmış dinsel bir alan
olduğunu gösterir.
inançları hem de Hellen öncesi ve çağdaşı yerel halkların inanışlarını
bünyesinde barındıran Güney Karadeniz’in dini açıdan önemli kıyı
yerleşimlerinden birisiydi. Samsun’daki “Çakalca-Karadoğan Höyük” arkeolojik
kazılarında ortaya çıkarılan M.Ö. 6. yüzyıla tarihli Kybele
ve Kore betimli pişmiş toprak adak heykelcikler ile Kybebos’a (Kybele) adanmış
yazıtlı seramik parçaları burada, Ana Tanrıça’ya adanmış dinsel bir alan
olduğunu gösterir.
Amisos’un Hellenistik Dönem Dionysos
Tauromorphos (Boğa Görünümlü), Dionysos Botyrs (Saçı ve Sakalı Üzüm Şeklinde),
Dionysos Mitrephoros ve Satyros betimli pişmiş toprak tiyatro masklarının ise,
Dionysos kültüyle ilgili törenlerin yapıldığı salonların duvarlarında asılmış
olabileceği düşünülür ve bu yönüyle kentteki Dionysos
kültünün varlığını ortaya koyar.
Tauromorphos (Boğa Görünümlü), Dionysos Botyrs (Saçı ve Sakalı Üzüm Şeklinde),
Dionysos Mitrephoros ve Satyros betimli pişmiş toprak tiyatro masklarının ise,
Dionysos kültüyle ilgili törenlerin yapıldığı salonların duvarlarında asılmış
olabileceği düşünülür ve bu yönüyle kentteki Dionysos
kültünün varlığını ortaya koyar.
Amisos’un güneybatısındaki Therma
Phazimoniton (Havza), Antik Çağ’da kaplıcaları ile ün salmış önemli bir sağlık
merkeziydi ve burada, doğal olarak Sağlık ve Şifa
Tanrısı Asklepios Soter (Kurtarıcı) ve Nymphe’lere
tedavi görenler tarafından sunulmuş yazıtlı adaklar kayda geçmiştir. Aynı
bölgede Zeus Soter ve Hermes’e sunulmuş adak yazıtları bilinmektedir. Roma
vatandaşı L(ucius) Casperius Aelianus’un Apollon Didymeus’a sunduğu
Latince-Hellence çift dilli adağın kayda geçtiği ve çok sayıdaki terracotta
boğa figürininin bulunduğu Kavak’taki Aşağı Çirişli Tepe’nin, Apollon’a veya daha sonrasında Apollon ile
özdeşleştirilen yerel bir tanrıya adanmış bir kutsal kült alanı olduğu
anlaşılır. Amisos’tan bir Roma villa’sına ait olduğu düşünülen mozaikli alanın
üzerinde Akhilleus, annesi Thetis ile Nereid tasvirleri ile, Dört Mevsim ve kurban ritüeli sahneleri tasvir edilmiş olup, bir
kahraman kültü ve dini motif olarak Troia Savaşı kahramanı Akhilleus’a
Amisos’ta saygı gösterilmiş olabileceğini düşündürmektedir.
Phazimoniton (Havza), Antik Çağ’da kaplıcaları ile ün salmış önemli bir sağlık
merkeziydi ve burada, doğal olarak Sağlık ve Şifa
Tanrısı Asklepios Soter (Kurtarıcı) ve Nymphe’lere
tedavi görenler tarafından sunulmuş yazıtlı adaklar kayda geçmiştir. Aynı
bölgede Zeus Soter ve Hermes’e sunulmuş adak yazıtları bilinmektedir. Roma
vatandaşı L(ucius) Casperius Aelianus’un Apollon Didymeus’a sunduğu
Latince-Hellence çift dilli adağın kayda geçtiği ve çok sayıdaki terracotta
boğa figürininin bulunduğu Kavak’taki Aşağı Çirişli Tepe’nin, Apollon’a veya daha sonrasında Apollon ile
özdeşleştirilen yerel bir tanrıya adanmış bir kutsal kült alanı olduğu
anlaşılır. Amisos’tan bir Roma villa’sına ait olduğu düşünülen mozaikli alanın
üzerinde Akhilleus, annesi Thetis ile Nereid tasvirleri ile, Dört Mevsim ve kurban ritüeli sahneleri tasvir edilmiş olup, bir
kahraman kültü ve dini motif olarak Troia Savaşı kahramanı Akhilleus’a
Amisos’ta saygı gösterilmiş olabileceğini düşündürmektedir.
Bunlardan başka, kentte darp edilmiş sikkeler
üzerindeki betimler de Amisos ve çevresinde saygı duyulan tanrıları ve
insanların dinsel yaşantısını anlamamız açısından yardımcı olmaktadır. Kentin M.Ö.
4. yüzyıla tarihlenen sikkelerinin ön yüzlerinde betimlenen tanrıça
başı Hera veya Tykhe
olarak tanımlanır. Pontos Kralı VI. Mithridates Dönemi (M.Ö. 120-63) Amisos kralı
sikkelerinde Savaş Tanrısı Ares ile Kılıcı; Üzüm – Şarap Tanrısı Dionysos ile
kült sembolü cista mystica (sihirli sepet) ve Zeus ile kartalı yoğunlukla
betimlenmiştir. Burada kral kendisini, kentte ve bölgede önemli bir tapınıma ve
saygıya sahip bu tanrılarla özdeşleştirirek propaganda yürütmüş olmalıdır.
Bunlarla ek olarak, kentin Roma İmparatorluk Dönemi sikkelerinde ise Aphrodite,
Apollon, Ares-Mars, Artemis, Asklepios, Athena (Nikephoros), Demeter, Dionysos,
Hades-Sarapis, Herakles, Hermes, Hygeia, Nike, Poseidon, (Nehir Tanrısı)
Thermedon, Tyche, Zeus betimleri görülebilmekte olup, bu tanrısal varlıklara
gösterilen saygının ifadesi olarak değenlendirilebilir.
üzerindeki betimler de Amisos ve çevresinde saygı duyulan tanrıları ve
insanların dinsel yaşantısını anlamamız açısından yardımcı olmaktadır. Kentin M.Ö.
4. yüzyıla tarihlenen sikkelerinin ön yüzlerinde betimlenen tanrıça
başı Hera veya Tykhe
olarak tanımlanır. Pontos Kralı VI. Mithridates Dönemi (M.Ö. 120-63) Amisos kralı
sikkelerinde Savaş Tanrısı Ares ile Kılıcı; Üzüm – Şarap Tanrısı Dionysos ile
kült sembolü cista mystica (sihirli sepet) ve Zeus ile kartalı yoğunlukla
betimlenmiştir. Burada kral kendisini, kentte ve bölgede önemli bir tapınıma ve
saygıya sahip bu tanrılarla özdeşleştirirek propaganda yürütmüş olmalıdır.
Bunlarla ek olarak, kentin Roma İmparatorluk Dönemi sikkelerinde ise Aphrodite,
Apollon, Ares-Mars, Artemis, Asklepios, Athena (Nikephoros), Demeter, Dionysos,
Hades-Sarapis, Herakles, Hermes, Hygeia, Nike, Poseidon, (Nehir Tanrısı)
Thermedon, Tyche, Zeus betimleri görülebilmekte olup, bu tanrısal varlıklara
gösterilen saygının ifadesi olarak değenlendirilebilir.
—
Öztürk, Bülent. (2017), “Antik Çağ’da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları,”
III. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu: Eskiçağda Karadeniz ve Tekkeköy:
Karadenizin Güney Kıyısında Eski Bir Yerleşme, 27-29 Ekim 2017, Tekkeköy Kültür
Merkezi, Samsun
III. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu: Eskiçağda Karadeniz ve Tekkeköy:
Karadenizin Güney Kıyısında Eski Bir Yerleşme, 27-29 Ekim 2017, Tekkeköy Kültür
Merkezi, Samsun