ANARŞİZM

Hangi şekilde olursa olsun
otorite ve düze­nin gereksiz olduğunu ileri süren siyasî doktrin veya akım.
Esas itibariyle anarşizm, Devlet’e düşmanlık şeklinde ortaya çıkmış İse de,
Örgüttü sosyal ve dinî otoriteye karşı olma­sıyla da İlgi çekmiştir. Anarşizm
insan hayatın­da iş birliği ve karşılıklı yardımlaşmanın im­kân dahilinde
olduğunu savunarak zorla İş bir­liğine yahut dışsal zorlama tehdidine cephe al­mıştır.

Anarşizmi genci olarak
devlet karşısında bir görüş olarak kabul etsek de, kendi İçinde fark­lı kollara
ayrılmıştır. Bireyci anarşizm, maddî araçların mülkiyetini herkese tanırken,
komü­nist anarşizm, mülkiyetin gönüllü gruplarca yönetilmesini savunur.

Başlıca İki düstur
üzerinde duran anarşizm, toplumun yönetime ihtiyacı olmadığını ve hiç bir
yönetimin gerçekten ve bireylerin rızası alınmadıkça meşru olamayacağını
savunur. İlk ciddî anarşistler hükümetsiz bir toplum kurma düşüncesinde olan
Proudhon gibi Fran­sız sendikalist teorisyenlerdi. Proudhon, devle­tin özel
sektörden fazla güvenilecek tarafı ol­madığını, mülkiyetin hırsızlık olduğunu,
insan­lığın ancak devlet istibdadının ve kapitalizmin sona erdirileceği gün
özgürlüğe kavuşacağını savunmuştur. Bununla birlikte anarşizm bir çok siyasî
öğretiyi içinde barındırır. Bunun ti­pik örneği, sonunda devletin eriyip
gideceğini savunan Marksizmdir.

Teorik olarak
anarşizm, özgürlüğün mutlak olduğu ve hiç kimsenin özgürce razı olmadık­ça hiç
bir otoriteye boyun eğmeye mecbur edi­lemeyeceği yolundaki ahlakî varsayıma
dayalı­dır. Uygulamasını el birliğiyle çalışma ve karşı­lıklı yardımlaşmaya
adanmış gönüllü birlikleri örgütleme için elverişli bir dizi varsayımda arar.
Bu varsayımlar, anarşizmin büyük ölçek­li sanayinin gelişmediği bir ortamda
geçerli ol­duğuna İşaret eder. Anarşizmin temel düşün­cesi doğrudan demokrasi
fikri ile sanayi birim­lerinde doğrudan katılım fikrinin sıkı bir işbir­liğini
sergiler. Anarşizm, ferdi sınırlayan bü­tün güçlerin ortadan kaldırılmasını
savunur.

Bütün
“yabancılaşma” biçimlerine karşı çıkar. Dinlerin bütün
uygulamalarının baskıcı oldu­ğunu, genel seçimler yoluyla bile olsa, siyasî
otoritenin devlet tiranlığınayol açacağını, top­lumsal kurumlara süreklilik
sağlayan kuralla­rın insanları köleleştireceğini söyler. Günü­müzde, XIX.yüzyıl
sonlarındaki eli bombalı anarşist görüntüsü, kelimenin felsefi anlamı­na
ağırlık veren ülkelerde kaybolmuştur. Fa­kat Türkiye gibi Batılı kavramları
geriden ta­kip et mckle yet inen ülkelerde anarşist ve anar-şizm terimleri bir
siyasî düşünce sansürünün aleti durumundadır. Gerçekte anarşizmi ka-rakteri/.e
eden aşın eşiilîkçitik ve mutlak Öz­gürlük fikridir. Bu fikirlere bağlananlar
za­man zaman radikal sosyalist veya Marksist gruplar içinde yer alırlar. Daha
ılımlı olanlarıy­sa sanayinin tam demokratik işleyişi görüşü­nün savunmasını
üstlenirler.

Anarşizm eylemci
yanıyla Bakimin (1814-1876), barışçı yanıyla İse Kropotkin (1842-1921)
tarafından savunulmuştur. Anar­şizm XlX.yüzyılın son otuz yılında Fransa,
Rusya, İspanya ve İtalya’da aydın gruplar vası­tasıyla önemli etkiler
yapmıştır. Bireyci anar­şizmin en Önemli eserini Max Stirner yazmış ve Marks
tarafından Alman İdeolojisi adlı ese-rindeşîddelle eleştirilmiştir. Anarşizmin,
anla­yış olarak çok eski bir tarihi olmasına karşın maddî ve felsefî ilkelerini
Fransız ihtilaliyle birlikte bulmuştur. Kropotkin’in “toplumun üyeleri
arasındaki ortak anlaşma ile yürütüle­ceğini” söylediği saf anarşizmin
ütopik rüyası, Fransa ve ingiltere’de oldukça güçlü olan
Anarcho-Sendikalistleri etkilemiştir. Onlar devrimci sendikayı hem bir mücadele
organı, hem de anarşist sistemin üzerine kurulacağı bir temel olarak
görüyorlardı. Bakunin’lc bir­likte eylemci ve suikastçı bir yola giren anar­şizm
günümüzde aşın sol ya da bazı yerlerde aşın sağ çevresinde öbeklenen küçük ve
gizli gruplar arasında faaliyet alanı bulmaktadır. Kuvvete başvurulmadan kapitalizmin
yıkıla-mayacağıni anlayan anarşistler, İhtilâli ana he­def olarak seçmişlerdir.
Çağımızda 1968’dc patlak veren öğrenci olayları tipik anarşist ha­reketler
şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu hareketlerde komünistler, anarşist eğilimleri
amaçla­rı için kullanmışlardır.

(SBA)

Bk. Bireycilik;
Devlet; Özgürlük. [1]