Ammonius Sakkas kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Ammonius Sakkas kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (3.yy) Yunanlı bilge. Yeni -Platonculuk akımının kurucusudur. İskenderiye’de doğdu, öldüğü yer bilinmiyor. Hıristiyan olan ailesinin etkisiyle din öğrenimi gör­dükten sonra felsefe sorunlarıyla ilgilendi. Hıristiyan inançları konusunda kuşkuya düştü, tüm çalışmaları­nı felsefe alanında yoğunlaştırdı. Özellikle Platon, Aristoteles gibi Yunan bilgelerinin, o çağda bilinen yazılarını okudu. İskenderiye’de kendi görüşlerini yayan bir okul açtı. Öğrencileri arasında Plotinos, Longinus, Origenes gibi sonradan felsefe tarihinde önemli yer tutan kişiler vardı.

Ammonius Sakkas yazılı yapıt bırakmamıştır. Derslerini söyleşi biçiminde verdiği, görüşlerini soru düzeni içinde açıkladığı, düşüncelerinin, öğrencileri­nin aktarmaları sonucu yayıldığı ve günümüze kaldığı biliniyor. Felsefe sorunlarını içeren görüşleri kurucu­su olduğu Yeni-Platonculuk akımının ilkelerini oluş­turmuştur.

Varlık biri ruh, öteki özdek olmak üzere iki türdür. Temel varlık ruhtur; özdek ikinci aşamada bir varlıktır, ruhun görünüş alanına çıkışıdır. Bu nedenle özdek gerçek olan ruhun bir “görünüşü”dür. Varlık türlerini kapsayan evren de bir “görünüş”tür.

Ruh, ölümsüzdür, bölünmez; engin bir bütün, yüce bir birliktir. Yalnız kendi kendisiyle vardır, kendi özünden başka bir nedeni gerektirmez. Bütün evreni kuşatmıştır. Tüm bireysel ruhlar, bu bütünlük oluşturan ruhtan, bu tanrısal özden çıkmıştır. Birey­sel ruhların üstünde, onların kaynağı durumunda olan yüce bir ruh vardır, bu da “evren ruhu”dur.

İnsan ruhu ölümsüz olduğundan belli bir gövde­de kalmaz, başka gövdelere göçer. Bu göçüş, ruhun ilk bulunduğu gövdedeki davranışlarına göre yönle­nir. İlk girdiği gövdede, olgunluk bakımından hangi varlık aşamasına çıkmışsa, göçüşle o aşamada bulunan nesneye girer.

Yaratma olayı yoktan varolma değil, engin bir ışık olan tanrısal özden “fışkırma”dır.

İnsan biri gövde, biri ruh olan iki ayrı özden kurulu bir bütündür. Ruh tanrısal, ölümsüz olduğun­dan, insanın değeri onunla ölçülür. İnsanın düşünme, anlama, algılama, yargılama gibi kavrayış yeteneğine dayanan tüm eylemlerinin kaynağı ruhtur. Bu neden­le devinim, etki-tepki gibi davranışlar ruhun görünüş alanına yansımasıdır.

Ammonius Sakkas’ın görüşlerini öğrencilerinden Plotinos geliştirip, genişleterek bir felsefe dizgesi durumuna getirmiş ve sonraları başta islam ülkeleri olmak üzere, bütün Orta Çağ’a yayılmasına olanak sağlanmıştır. İslam ülkelerinde, çok geniş bir alam kaplayan, özellikle tarikatların inanç öğelerini oluştu­ran tasavvufun kaynağı Ammonius Sakkas’ın öncülük ettiği Yeni-Platonculuk’tur.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983