Filozof Biyografileri

Amelius Kimdir, Hayatı, Felsefesi, Hakkında Bilgi

AMELIUS, Gentilianus (3-yy)

İtalyan bilge. Yeni-Platonculuk akımının öncülerindendir.

Toskana’da doğdu, Suriye’de Apameia’da öldü. Ailesi ve yaşamı konusunda geniş bilgi yoktur. Felsefe tarihinde Amelius (Kaygusuz) takma adıyla bilinir.

Önce Stoacı görüşleri benimsedi; sonra Roma’ya giderek, ününü duyduğu Plotinos’un öğrencisi oldu. Onun geliştirdiği Yeni-Platoncu düşünceyi benimsedi. Yirmi dört yıla yakın Plotinos’un yanında kaldı. Bu süre içinde, Platon’un, Aristoteles’in o dönemde bilinen yapıtlarını okudu; Lysimakhos ile Numenius’un yazılarını inceledi. ÖğretmeniPlotinos’ un ölümünden sonra onun görüşlerini yaymaya çalıştı. Longinus’un bildirdiğine göre Amelius çağında çok ün kazanmış, çevresini etkilemiş, Yeni-Platonculuk’un hızla yayılmasına, gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. Özellikle Plotinos’la Numenius’un görüşlerini karşılaştıran yapıtı bu alanda ilk eleştiri örneklerinden sayılmıştır.

Amelius, öğretmeni Plotinos’un görüşlerini benimsemekle birlikte, kimi sorunların çözümünde, konuların açıklanmasında ayrı bir yol tutmuştur. Düşüncelerinin yoğunlaştığı dört konu vardır: Tanrı, ruh, evren, oluş. Bu dört konuyu bir bütünlük içinde ele alarak incelemiş, Plotinos’un görüşleriyle karşılaştırmıştır.

Tanrı, insanın anlayış yeteneğini aşan, üstün bir anlatım, bir bütündür. Bu bütünü oluşturan üç öğe vardır: Ruh, anlayış gücü (zihin) ve kural. Bu üç öğenin bir uyum içinde bütünlüğe ulaşması bir “anlatım” olan tanrısal varlığı dile getirir. Proklos’un bildirdiğine göre Amelius, “Evren ruhu” konusunda Plotinos’un görüşlerine karşı çıkmış, onun yerine üç öğenin oluşturduğu bütünü koymuştur. Bu üçlü bütün varlık evrenini kuşatır.

Kendi aralarında üçer üçer birleşerek üç ayrı bütün oluşturan bu öğeler istenç, düşünce ve eylem genel kavramları altında toplanır. Tanrıyı oluşturan bu üç öğe, varlık türlerinin de kaynağıdır.

Oluş eylemlerinin nedeni “söz”dür. Varlık kavramı altında toplanan ne varsa bu “söz”den kaynaklanır. Söz cansız nesnede yansıyınca dini varlık oluşur. Gövdeyi cansız durumdan canlı duruma- getirerek insan denen bütünü kuran “söz”dür. “Söz”ün gövdeye girmesi tanrısal kaynağından uzaklaşmasıdır. Bu ayrılık süresince “söz” kendi kaynağına, tanrısal varlığa karşı derin bir özlem duyar.

Ölüm “söz”ün gövdeden ayrılması, geldiği tanrısal kaynağa dönmesidir. Bu dönüş sonucu “söz”Tanrı varlığıyla bütünleşir, ölümsüzlüğünü sürdürür.

insan, taşıdığı özle, gövdesine dirilik kazandıran “söz”le tanrısal yanı olan bir varlıktır. Bu “söz” ölümsüzdür, onun “canlı” kıldığı gövde ise ölümlüdür. Gövdenin ölümlü olması sözü etkilemez.

Amelius’un “söz” kavramından anladığıPlotinos’ un “ruh” olarak nitelediğidir. Hıristiyanlık’ın benimsediği “kelâm” ile Amelius’un yorumladığı “söz” arasında görülen anlam yakınlığı üzerinde duran kimi
yazarlar, onun Incil’i bildiğini ve “Baba-Oğul-Ruh” üçlemesiyle “Ruh-Zihin-Kural” üçlüsünün özdeş olduğunu ileri sürdüler.

Amelius’un en önemli etkisi, sonraki dönemlerde, Yeni-Platonculuk akımının yayılmasında, yorumlanmasında başvurulan bir kaynak olmasındadır.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi