Felsefe Yazıları

Alman İdealizmi ve Fichte

Alman idealizmi

Felsefe tarihinde, evreni, onun kuşattığı varlık türlerini kavramak için, insan Ben’ini düşünce dizgesinin odağına yerleştiren, bütün sorunlara Ben’den yola çıkarak çözüm arayan ilk bilge Fichte olmuştur. Daha önceki dönemlerde insan Ben’i, başka sorunlar nedeniyle ele alınmış ancak bağımsız bir varlık ilkesi olarak görülmemişti. Özellikle İslam düşüncesinde tasavvuf akımında ve Hıristiyan felsefesinde insan Ben’i üzerinde durulmuş, konuya inanç açısından bakılmıştı. Fichte ise Ben’i inanç ortamı dışında bir varlık olarak ele almıştır.

Fichte’nin felsefe sorunlarına, varlık alanına insan Ben’inden yaklaşması uygarlık tarihinde Alman idealizmi denen düşünce akımının doğmasına olanak sağlamıştır, idealist düşüncenin Platon ‘dan Kant’a değin değişik örnekleri ortaya konmuş, ancak Fichte’de olduğu gibi, konuya doğrudan doğruya değil de, başka sorunlar nedeniyle yaklaşılmıştır. Özellikle Kant’ta zaman ve uzam bağlantısının önsel (a priori) varlığına dayanan kuramda Alman idealizmi’ nin kurucu öğeleri görülürse de, bunlarda Fichte’nin dizgesindeki anlam bütünlüğü tartışmalıdır. Fichte’nin geliştirdiği felsefe kuramı Schelling, Hegel, Schleiermacher aracılığıyla daha geniş bir alana yayılmıştır. Fichte’deki Ben, Schelling’de doğa ile tin arasındaki özdeşliğe dönüşür, ona göre felsefenin odağını bu özdeşlik (identitaet) oluşturur. Hegel ise Ben’in yerine Tin’i koyarak, bütün oluş sorunlarının çözümünü Tin’in açıklanışında arar.

Schleiermacher’de temel ilke duygudur. Ben, Özdeşlik, Tin, Duygu kavramları evreni, varlık türlerini açıklamak için birer odak diye alınmıştır, onların doğada somut birer varlık olarak düşünülmesi söz konusu değildir, işte Alman Idealizmi’nin başlıca özelliği de budur. Bu idealizm Schopenhauer’de istençten kaynaklanan bir kötümserliğe dönüşür. 19.yy sonlarında, Hıristiyan anlayışından etkilenen ve insan Ben’ ini “kaygı duyan varlık” diye niteleyen Varoluşçuluk da Fichte’nin görüşünden esinlenmiştir. Bunun izleri 20.yy’da Heidegger, Jaspers, Marcel gibi filozoflarda görülür.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi