Ali Şir Nevai Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği, Mesnevileri, Hakkında Bilgi

ALİ ŞİR NEVAÎ (1441 – 1501)

Türk ozan. Yapıtlarıyla Çağatay Türkçesi’ni edebi bir dil durumuna getirmiştir.

9 Şubat 1441’de Herat’ta doğdu, 3 Ocak 1501’de aynı yerde öldü. Uygur Türkleri’nden Gıyaseddin
Kiçkine Bahşi’nin oğludur. Ataları uzun yıllar Timur-lular’a hizmette bulunmuşlardı. Ali Şir Nevaî, Mirza Baykara’mn torunu Hüseyin Baykara ile birlikte büyüdü. Her ikisi de, Şahruh’un 1447’de ölümünden sonra Horasan’a egemen olan Ebu’l-Kasım Babür tarafından korundular. 1459’da başa geçen Ebu Said’e de hizmet eden Ali Şir Nevaî daha sonra öğrenimini tamamlamak için Semerkant’a gitti. Hüseyin Baykara’nm 1469’da tahta çıkmasına değin burada kaldı. Bu sırada birçok ozan ve düşünürle tanıştı. 14 Nisan 1469’da Hüseyin Baykara’nm çağrılısı olarak Herat’a gitti ve törenle karşılandı. Hemen ardından Hüseyin Baykara’nm mühürdarlığma atandı ve onun en güvendiği adamlarından biri oldu.

1470’te Herat’ta çıkan bir kargaşa üzerine Hüseyin Baykara kenti bırakıp çekilmek durumunda kalmıştı. Bunu fırsat bilen Şahruh’un oğullarından Yadigâr Mehmed, Akkoyunlu Uzun Hasan’ın yolladığı güçle Herat’a girdi. Bir süre sonra Hüseyin Baykara da ordusu ile Herat önlerine geldi. Çatışma sonunda Hüseyin Baykara Herat’ı geri aldı. Ali Şir Nevaî de divan beyliğine atandı.

Ali Şir Nevaî, büyük dostu Câmi’nin irşadı ile 1476’da Nakşibendî tarikatına girdi. Ali Şir Nevaî’nin gerçek anlamda edebi çalışmaları bu tarihten sonra başladı. Bu arada devlet yönetimindeki yolsuzluklar gittikçe artmakta, sultan olaylar karşısında ilgisiz davranmaktaydı. Ali Şir Nevaî’nin tüm uyarıları etkisiz kalıyordu. 1487’de 15 ay süre ile Esterâbad’a vali olarak gönderilip başkentten uzaklaştırıldı. Ama bu gözden düşme uzun sürmedi. Ali Şir Nevaî, Esterâbad’dan dönünce yeniden divan beyliğine atandı ve bu görevi kendi isteğiyle ayrıldığı 1490 yılına değin sürdürdü. Bundan sonra da Hüseyin Baykara’nm nedimi olarak yaşadı.

Ülkenin ve yönetimin içinde bulunduğu zor koşullara karşın Nevaî yazınsal çalışmalarını sürdürdü. Son yıllarında Lisanü’t-Tayr (1498); Muhakeme-tü’l-Lugateyn (1499); Siracü’l-Müslimin (1499); Mahbubü’l-Kulub (1500) gibi yapıtlarını bitirmeyi başardı.3 Ocak 1501’de Herat’ta öldü.