Ali b. Muhammed ez-Zenci Kimdir, Hayatı, İsyanı

(ö. 270/883) Hicrî III. Yüzyılda Basra ve çevresinde isyan eden zenci kölelerin lideri.

Rey yakınlarındaki Verzenîn köyünde doğdu. Arap asıllı olup Sâhibü’z-zenc unvanıyla da tanınmaktadır. Dinî görüş­leri daha ziyade Hâricîler’e yakın olmasına rağmen Şiilerin desteğini sağla­mak üzere Hz. Ali ve Hz. Fâtıma soyun­dan geldiğini ve isim zincirinin Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Ali b. İsa b. Zeyd b. Ali b. Hüseyin b. Ebû Tâlib ol­duğunu iddia etmekte idi. Önce babası ile birlikte Azerbaycan’dan Irak’a geldi, bir müddet Sâmerrâda kaldıktan sonra 249 (863) yılında Bahreyn’e gitti.

Bu dönemde Basra ve çevresinde tar­lalarda, tuzlalarda ve diğer ağır işler­de çok sayıda zenci köle çalıştırılıyordu. Son derece kötü hayat şartlan içinde çalışan zenciler istismara müsait du­rumda idiler. Muhteris bir şahıs olan Ali b. Muhammed zenci köleleri, iyi yaşa­ma şartlan temin edeceğini vaad ede­rek çevresinde toplamayı başardı. Kâfi derecede kuvvetlendiğine kanaat geti­rince de 15 Şevval 255 ta­rihinde isyan etti. Zenci köleleri kışkır­tarak efendilerini hapsettirip malları­na el koydurmak suretiyle duruma hâ­kim oldu. Taraftarlarının sayısı süratle artıyordu. Tuzlaların ortasında el-Muhtâre adı verilen yeni bir merkez kurdu. Bundan sonra komşu şehir ve köyleri yağmalamaya başladı. 19 Haziran 870’te Übülle’yi zaptederek halkını kılıçtan ge­çirdi. Yeni kölelerin katılmasıyla biraz daha kuvvetlenerek İran’ın güneybatısı­nı ve bu bölgede yer alan Ahvaz’ı aldı. Bir yıl sonra Basra’ya girerek şehri yağ­malattı. Halifenin gönderdiği kuvvetler birbiri arkasına mağlûp ediliyordu. 878’de eski ordugâh şehri Vâsıt düşün­ce Bağdat’ı tehdit etmeye başladı. Hali­fe Mu’temid’in kardeşi ve naibi Muvaf­fak büyük masraflar yaparak âsi zen­cilere karşı harekete geçti ve 881 yılı başlarında zencileri zaptettikleri yerler­den çıkararak el-Muhtâre’ye çekilmeye mecbur etti. Muvaffak. Ali b. Muham-med’e eman ve para vermeyi teklif ettiyse de o bu teklifi kabul etmedi. Bu­nun üzerine iki yıl kadar devam eden uzun bir muhasaradan sonra 11 Ağustos 883’te el-Muhtâre teslim oldu. Ay­nı yılın kasım ayında Ali b. Muhammed yakalanarak idam edildi ve cesedi Bağ­dat’ta halka teşhir edildi.

Ali b. Muhammed zenci köleleri kötü hayat şartlarından kurtaracağını vaad etmesine rağmen neticede onların du­rumunda herhangi bir değişiklik olma­mış ve bu vaadler bir istismardan öteye geçmemiştir.