Akşemseddin (Şeyh Muhammed İbni Hamza) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Akşemseddin (Şeyh Muhammed İbni Hamza) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (Şeyh Muhammed İbni Hamza) 863 = 1458 — 59 Evliyaullahın büyüklerinden ilim ve irfan sahibi yüksek bir zat olup bu ümmetin ariflerinden Şamlı Şerefüddin Hamza’nın oğludur. «Şaka-yık-ı Nümaniyye» tercemesinde doğum yerinin Şam olduğu yazılmışsa da zamanımızın müdekkik tarihçilerinden Amasyalı Hüseyin Hüsameddin Efendi’nin Amasya ve havalisine dair (Amasya Tarihi) ismindeki büyük eserinde annesinin Osmancıklı bulunduğu açıklanmıştır. Tahsilini Osmancık ve Amasya’da ikmal ettikten sonra gönlüne doğan tasavvuf arzusuna ve çağrısına uyarak o tarihte feyiz ve irşadı ile şöhret kazanan büyük mutasavvıf ve büyük tarikat piri Hacı Bayram Veli ile Zeyneddin Hafi hazretlerinden ikincisini tercih ederek intisab için Halep’e kadar gitmişse de irşadının birinci vasıta ile zuhura geleceğine dair gördüğü bir rüya gereğince Ankara’ya dönmüş ve adı geçen Veli hazretlerinin müridleri arasına girmiştir. Cenab-ı Hakkın verdiği istidadına ilâve ettiği mücahedelerinin semeresi olmak üzere, kendisine tarikatın hilâfeti verilmiştir. Bundan sonra Anadolu’nun bazı yerlerinde ve bu cümleden olarak yerleştiği «Göynük – Torbalı» kasabasında tedris ve irşad ile meşgul olmuştur.

Bu sırada İstanbul fethinin hazırlıkları ile meşgul bulunan Fatih Sultan Muhammed Han tarafından ruhanî şahsiyetlerinin istenmesi ve ordunun manevî kuvvetinin takviyesi ümidi ile tarikat arkadaşı Akbıyık Abdullah Sultan ile beraber Padişahın vâki dâvetine icabet ederek Ordu-yi Hümayun’a katılmış, gerek fetih sırasında askeri teşci, gerek fetihten sonra Peygamberimizin mihmandarı Hazret-i Halid ibni Zeyd El-Ensari’nin mübarek kabirlerini keşif ve tâyin gibi manevî hususlarda kendilerinden pek çok istifade olundu.

Bu gibi manevî hizmetlerinin mükâfatı ve manevî nişanesi olmak’ üzere her iki azizin namlarına İstanbul’da birer cami-i şerif yaptırıldı. Bir müddet sonra arzulan üzerine bu azizlerden Akşemseddin Göynük’e ve Akbıyık Bursa’ya gönülleri hoş edilerek gönderildiler. Hal tercemesini yazdığımız Akşemseddin Hazretleri Göynük’e ulaşmalarından bir kaç sene sonra yâni «Kâşif-i Esrar» ve «Mürşid-i Tarîk» terkiplerinin delâleti olan 86.3 H. tarihinde âhiret yurduna intikal ederek bugün de halkın ziyaretgâhı olan mübarek türbelerine defnedildi. Kıymetli pederlerinin kabri Amasya’dadır. Merhum Akşemseddin Hazretleri hakkında yazılan manidar manzume:

Karagün dostu imiş Fatih’in Akşemseddin,

Ki yüzünden lemean etti anın feth-i mübîn.

Nusreti çeşra-i hakikatle görüp verdi haber.

Böyle her kârı uzaktan görür erbab-ı yakîn.

Akşemseddin’in arifane beyitlerinden biri :

Gördüm çü Hakkın veçhini aynel-yakîn ya Hû derim

Ki sofî lâ da dem vurur, ben her dem illâ Hû derim

Hazretin eserlerinin isimleri :

1 — Risaletü’n-Nuriye: Tarikate giriş yolları ve hakikat ilminin derinliklerine dair Arapça yazılmış bir eser olup nüshaları İstanbul kütüphanelerinin bazılarında vardır.

2 — Hall-i Müşkilât: Tasavvuf büyüklerinden bazı zatların tasavvufun inceliklerine aid olan söz ve cümlelerinin hakikatlarını açıklayan Arapça muteber bir eserdir. Bazılarının bu esere (Şerh-i Akval-i Hacı Bayram Veli) diye isim vermeleri araştırmalarının noksanlığındandır.

3 — Maddetü’l-Hayat: Müntesip bulundukları tıp ilmindeki çeşitli tecrübelerinden bahseden Türkçe bir risaledir. Bir de (Makamat-ı Evliya) isminde bir eseri olduğu (Şakayık-ı Nümaniyye) tercemesinde yazılı ise de, bu eser halifelerinden olup kendilerinden sonra irşat makamına geçen Şeyh Hamza Baha’nındır.

Yüksek menkıbelerine dair yazılan risalelerden Emîr Hüseyin’inki matbu, Eyüp Müezzini Abdurrezzak Efendi’ninki matbu değildir. Oğullarından Sadullah, Fazlullah, Emrullah, Hamdullah efendilerden en küçükleri olan Hamdullah Efendi, İrfan ve şiirleriyle Osmanlı edebiyat dünyasında tanınmış olan simalardandır. Halifelerinin en meşhurları yukarıda sözü geçen Hamza Baba ile «Gülzar-ı Manevî » nazımı Kayseri’de medfun İbrahim Tennurî ve «Vahdetnâme» şairi Afyonkarahisar’da medfun Abdurrahim Efendi Hazretleridir.

Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Meral Yayınevi, İstanbul