Akşemseddin kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Akşemseddin kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1389-1459) Osmanlı bilgin. İstanbul’un alınması sırasında ordu üzerinde olağanüstü etkili olmuştur. Gerçek adı Şeyh Mehmed Şemseddin b. Hamza’dır. Osmancık’ta doğdu. Göynük’te öldü. Çağından kalan kaynakların bildirdiğine göre babası Şahabeddin Sühreverdi şovundan Hamza’dır. İlköğrenimini Amasya’da gördükten sonra Haleb’e gitti; bir süre kalıp, ününü duyduğu Hacı Bayram Veli’den el almak üzere Ankara’ya döndü. Hacı Bayram Veli’nin ölü­münden sonra, ondan esinlenerek, Bayramiye Tarikatı’nı kurdu. Kendisi de Bayramiye’ye bağlı olan Sultan II. Murad, Akşemseddin’i Edirne Sarayı’na çağırarak oğlu Şehzade Mehmed’in [ Fatih] eğitimiyle görevlendirdi. İstanbul’un alınışına değinil. Mehmed’in yanında kaldı. İstanbul’un alınmasının bir Tanrı buyruğu, peygamber özlemi olduğu inancını orduda yayması savaşçılar üzerinde büyük etki yaptı. Savaş başarıyla sonuçlandıktan sonra, gördüğü bir düşte daha önce İstanbul’u kuşatan Arap ordusunda bulu­nan, peygamberin yakınlarından Eba Eyyubu’l-Ensari’nin şehit düştüğü yerin kendisine gösterildiğini söyleyerek Eyub Sultan adı verilen ilçenin kurulması­nı sağladı.

Akşemseddin, İstanbul’un alınışından sonra bir süre sarayda II. Mehmed’in yakınları arasında kaldı. Koyu Şeriat yanlısı olup, tasavvufa karşı çıkan din bilginlerinin kışkırtmaları sonucu saraydan da, İstanbul’dan da ayrılmak zorunda kaldı; ölünceye değin bir daha İstanbul’a dönmedi.

Yaşamı boyunca sürdürdüğü çalışmaları iki yön­lüdür. Biri, çağının bilimsel olanakları çerçevesinde tıp konularını içerir. Bu konuda İlk Çağ’dan başlayıp Orta Çağ boyunca sürüp giden bilim geleneğine uyarak ilaç yapımı, sağıltma, sağlık koruma üzerinde durdu. İlaç yapımında bitkilerden, köklerden yarar­lanma yöntemini uyguladı. Yararlandığı bitkiler ve uyguladığı ilaç yapma yönteminin kendi buluşu olduğu sanılmıştır; oysa Dr. A. A. Adıvar Osmanlı Türklerinde ilim adlı yapıtında kaynakları karşılaştı­rarak bunun yanlış olduğunu ve bu bilgilerin sonra­dan Paracelsus’tan çevrilen bir kitaptan aktarılarak Akşemseddin’inmiş gibi gösterildiğini, ortaya koy­muştur.

Akşemseddin’in etkisi, ikinci kurucusu olduğu Bayramiye Tarikatı dolayısıyla çağlarca sürmüş, ol­dukça geniş bir alana yayılmıştır. Sonradan Akşem­seddin hakkında yazılan kitaplarda onunla ilgili ola­ğanüstü olayların yer alması, Anadolu insanının sevdiği bir kimseyi yaşatmasında uyguladığı yönte­min doğal sonucudur. İstanbul’da Fatih İlçesi’ne bağlı bir mahalleye ve yeni açılan bir caddeye Akşemseddin adı verilmiştir. Kimi kaynaklarda Akşemseddin adına yazılı şiirlerin bulunduğu görülmekteyse de, dil bakımından bunların 15. yy ortalarının özelliklerini taşımadığı anlaşılmaktadır.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 4. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983