Tarih

Akşam (gazete) Kuruluşu, Tarihi, Kurucuları

Akşam. 20 Eylül 1918’de İstanbul’da yayınlanmaya başlanan günlük, siyasi gazete.

Birinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği sıralarda yenik imparatorluğun insanlarında olaylara karşı ilgi en yüksek düzeydeydi. Buna karşılık, olup bitenler hakkında kanaat söyleyen azdı. Bu boşluğu gören dört kişi, Kâzım Şinasi Dersan, Necmettin Sadak, Falıh Rıfkı Atay ve Ali Naci Karacan, biraraya gelerek Akşam gazetesini çıkarmağa karar verdiler. Atay ve Sadak yazı yazacaklar, Karacan idare işleriyle ilgilenecek, Dersan da gazeteyi yönetecekti. İlk yazı işleri müdürü olarak da Muammer Senihi seçildi.

Başlangıçta küçük boyda ve tek yapraktan ibaret olarak çıkan gazete zaman zaman okurlarından geniş ilgi gördü. Satış genellikle dalgalı bir seyir izliyordu.

Mondoros Mütarekesi imzalanınca (30 Ekim 1918) öteki yayın organları gibi Akşam da Türkiye için çizilen kadere karşı çıkanlar arasında yer aldı. Milli Mücadele’nin mitingler ve işgale karşı başkaldırma biçiminde örgütlenmeye başladığı günlerde Akşam gazetesini çıkaranlar olayları yakından izlemeye ve halka iletmeye çalışıyorlardı. Bu tutum Kurtuluş Savaşı yılları boyunca, İstanbul’un yenilgiyi kabullenmiş ortamının elverdiği ölçüde sürdü. Şehrin kurtuluşundan iki gün sonra Mustafa Kemal İzmir’e vardığında Lider’in görüşlerini kendisinden dinlemek üzere oraya gidenler arasında Akşam gazetesinden Falih Rıfkı Atay vardı ve bu karşılaşma Atay’ın kişiliğinde Akşam’ı 1922 sonrasının siyasal hedeflerine kesinlikle bağladı.

Akşam gazetesi 1923’e kadar baskı imkânları yetersiz, küçük bir akşam gazetesi olarak kaldı. Lozan Antlaşması’ndan sonra (1923) Ali Kemal’in Peyamı Sabah gazetesinin rotatifini satın alan yayımcılar gazeteyi yeniden düzene koydular. Bu arada 1924’te l’Akcham adiyle bir de Fransızca baskısı yayımlandı. Gazetede ilk kadro bölünmesi 1926’da Ali Naci Karacan ile Falıh Rıfkı Atay’ın Akşam’dan ayrılmalarıyla oldu. Bu ayrılma gazeteyi amaçlarından saptırmadı. Kadro yeni elemanlarla takviye edilmişti. Yeni yazarlar arasında Hüseyin Cahit Yalçın, Vàla Nurettin, Orhan Selim takma adını kullanan Nâzım Hikmet, Cemalettin Bildik, M. Ragıp Esatlı, Refik Halit Karay, Selâmi İzzet Sedes, Abidin Daver, Burhan Felek gibi kimseler yer aldı. Bunlar değişik zamanlarda gazeteye katıldılar.

1927’de gazetenin yazı işleri müdürlüğüne Enis Tahsin Til getirildi. Til bu görevde 1950’ye kadar kalacaktı.

Harf Devrimini destekleyen ve halkın yeni harflere alışmasına yardımcı olan yayın organlarının başında Akşam gazetesi vardı. Yansı yeni harflerle basılan gazete iri puntoyla dizilmiş haberleri ve makaleleriyle dikkati çekiyordu.

Akşam’ırı sahibi Necmettin Sadak 1948’de Dışişleri bakanı olunca gazete geleneğinden saparak iki yıl kadar başyazısız çıktı.

1950’de Türkiye’de meydana gelen siyasal iktidar değişikliğinde Akşam’ı yönetenler Cumhuriyet Halk Partisi’nden yana olan kişilerdi, Necmettin Sadak eski bir bakandı. Gazetenin genel yayın müdürlüğünü yapan Kâzım Şinasi Dersan da CHP’den Şehir Meclisi üyesiydi. Bununla beraber yayımcılar gazeteyi bir parti organı durumuna getirmemeye dikkat ettiler ve siyasî tartışmalardan uzak kalmaya çalıştılar. Ancak, bu tutum uzun sürmedi ve 1952’den sonra Akşam Demokrat Parti iktidarını eleştirmeye başladı. Bu tarihlerde gazetenin tirajı 10 000 kadardı. Bu dönemde gazetenin kadrosunda da bazı değişiklikler oldu. Yazı İşleri müdürlüğüne Osman Karaca getirildi. Daha sonraki yıllar bu görevde kendisini Hıfzı Topuz, Oğuz Akkan, Doğan Can, İlhan Turalı, Doğan Özgüden gibi gazeteciler izleyecekti. Aynı dönemde yazarlar arasında da, değişik tarihlerde olmak üzere, Vecihi Ünal, Şevket Rado, Mekki Sait Esen, Hikmet Feridun Es, Adnan Tahir gibi gazeteciler yer aldı.

1957’de Akşam gazetesi sahip değiştirdi; yeni sahip, armatör ve iş adamı Malik Yolaç, önce baskı tesislerini yeniledi; çok geçmeden de Akşam, sabahları çıkmağa başladı (9 Haziran 1957). Bu dönemde tiraj 22 000 dolaylarına yükselmişti.

Akşam gazetesinin yayın hayatındaki tek kesiklik 1961’de yürürlüğe giren ve fikir işçilerine yeni haklar kazandıran 212 Sayılı kanunu protesto eden 9 gazeteyle birlikte üç gün (10-13 ocak) çıkmaması oldu.

Akşam 1965’ten sonra mücadele gazeteleri arasına katıldı. Bu sıralarda Türkiye İşçi Partisi, milletvekili Çetin Altan gazetede sütun yazarıydı ve partisinin genel görüşlerini burada savunuyordu. İlhamı Soysal da
Ankara’dan yazdığı yazılarda aynı işi daha geniş planda yapıyordu. Kısa zamanda Akşam sol eğilimli yayın organlarının başında yer aldı. Tirajı da 160 000’e yaklaşmıştı. Malik Yolaç bu arada ayrılmış, gazeteyi Nur Ökten’e devretmişti.

1970’ten sonra gazete bir kadro bunalımı dönemine girdi. Çetin Altan ve İlhami Soysal, sıkıyönetimin ilânını gerektiren olaylarla ilgili olarak tutuklanmıştı. Gazetenin sorumluları yön değiştirme çabasındaydı. Baskının günden güne düşmesi Akşam’ın bir kez daha el değiştirmesine yol açtı; gazete 1971 Şubatında Türk-İş adına, bu işçi kuruluşunun o tarihteki genel başkanı Seyfi Demirsoy’a satıldı. Demirsoy da bir yıl sonra (ocak 1972) Akşamı Basın-İş Sendikası’na devrettikten sonra birkaç defa el değiştirdi ve sonra Ilıcak ailesinin yönetimine geçti. 1990 yılında Erol Aksoy tarafından, 1997 yılında Çukurova Holding tarafından satın alındı.