edebiyat-2/akis-cemal-gursel Akis

Haftalık siyaset dergisi (15 mayıs 1954-31 aralık 1967).

Ankara’da Metin Toker, Oktay Türegün ve Tülya Nemluk tarafından Amerika’nın ünlü, Time’ı örnek alınarak hazırlanan haftalık Akis dergisi, sivasî olayları tarafsız bir tutumla ve ayrıntılı olarak ortaya koymak; dış basınla ilgili haberler vermek; yetkili kişiler tarafından hazırlanan iktisat, tıp, askerlik, spor, sanat, sinema ve kadın sayfalarıyle her çeşit okuyucuya seslenmek amacını güdüyordu. Türkiye’de çıkan bu tür dergilerin ilki olması nedeniyle büyük bir ilgiyle karşılandı. Yayımının ikinci ayında dergi Metin Toker’in yönetimine geçti. Kısa bir süre D.P. politikasını destekleyen dergi 1954 seçimlerinden sonra, D.P.’nin sosyal ve siyasi çalışmalarım eleştiren başlıca muhalefet organlarından biri oldu. Aynı yıl Devlet bakanı Mükerrem Sarol ve Türk Sesi gazetesine karşı başlattığı kampanya, Akis-Sarol davasına yol açtı. Bu olaydan sonra Metin Toker, Cüneyt Arcayürek, Kurtul Altuğ ve Süleyman Ege gibi yazar ve yöneticiler, devlet büyüklerini küçük düşürücü bulunan yazıları yüzünden birkaç defa tutuklandılar. 28 Nisan 1960 olayları üzerine Tahkikat Komisyonu tarafından dergi ve basımevi kapatıldı (29 nisan 1960). 3 mayıs 1960’ta tekrar yayımlanmağa başlayan Akis 27 Mayıs’tan uç gün sonra İhtilâl özel sayısını çıkardı, tik sayılarını 6 000 basan derginin tirajı 150 000’e yükselmişti. Millî Birlik Komitesi döneminde Akis, askerî idarenin sivil yönetime ve demokratik rejime geçmesini savunuyordu. İktidarın sivil idareye devredilmesinden sonra dergi, kapamncaya kadar, C.H.P.’nin politikasını desteklemeğe devam etti. Kapanış tarihi olan 31 aralık 1967’ye kadar Akis, toplam olarak 706 sayı çıktı. Derginin yazı işleri müdürlüğünü, Cüneyt Arcayürek (27 kasım 1954’ten itibaren), Yusuf Ziya Ademhan (28 mayıs 1955’ten itibaren), Kurtul Altuğ (1958) ve Yüksel Erdem yaptılar. Her partiden ünlü kişilerin makalelerini yayımlayan Akiis’te Dr. Esat Eğilmez, tıp; Seyfi Kurtbek, askerlik; Avni Başman, kültür; Tevfik Ün-sî, spor; Mümtaz Soysal, dış politika; Turhan Dilligil, tiyatro sayfasını hazırladılar. Fikret Adil, Orhan Remzi Yüregir, Cihat Baban, Muhlis Ete, Mücahit Topalak gibi gazeteciler derginin yazı kadrosunda yer aldılar

Akis-Sarol davası

Devlet bakanı Mükerrem Sarol’un Akis dergisine karşı açtığı dava. 1954’te Basın işlerini yöneten Devlet bakanı Mükerrem Sarol’un Türk Sesi adlı bir gazete çıkarması, resmî daire ve okullarda bu gazeteye abone toplaması, Akis’-in 2 ekim ve 20 kasım tarihlerinde Metin Toker tarafından eleştirilmişti. Mükerrem Sarol Akis’in açtığı kampanya karşısında gazetesini devrederek Metin Toker hakkında dava açtırdı. Kamuoyunda ilgiyle izlenen dava, Metin Toker’in 9 ay mahkûmiyetiyle sonuçlandı. Yargıtay bu süreyi fazla bularak davayı bozdu. Metin Toker kendisine ispat hakkının verilmesini istedi ve olayı belgeleriyle açıkladı. 1957 yılına kadar süren yargılama sonunda, Yargıtay ispat hakkının bakanlar için kullanılamayacağına karar verdi; Metin Toker 7 ay 23 güne mahkûm edildi. Akis-Sarol davası, başlangıçta D.P.’yi destekleyen Akis dergisinin sert bir muhalefet organı durumuna geçmesinde etkili oldu.

Akis’in başlıca yazarları

edebiyat-2/kurtul-altug” 150″ 111″ Kurtul AKTUĞ, gazeteci (İzmir 1935), Haydarpaşa Lisesi’ni bitirdi. Ankara Hukuk Fakültesinde okurken gazeteciliğe başladı, 1958 yılında Akis dergisinin yazı işleri müdürü oldu. İran Şahı ile ilgili makalesi yüzünden, dost ülke devlet başkanını küçük düşürme suçuyle mahkûm edildi (1960). 28 Nisan olaylarından sonra soruşturma komisyonu tarafından tutuklandı (29 nisan 1960). Yassıada Duruşmaları’nda “bir numaralı tanık” olarak dinlendi. Akis’in yayını sona erince (1967) Yeni İstanbul gazetesinin Ankara temsilciliğini ve sonra genel yayın müdürlüğünü yaptı. Akşam ve Hürriyet (1970-1971) gazetelerinde çalıştı. Birinci Erim Hükümetinde, Başbakanlık basın danışmanı olarak görev aldı. 3 aralık 1971’de ll’lerle birlikte Başbakanlık’taki bu görevinden ayrıldı. 13 ağustos 1972’de haftalık, siyaset dergisi 7 Gün dergisini çıkardı. 1997’den itibaren TRT’de yayınlanan “Politikanın Nabzı” programında siyasetçileri konuk etti. Bir süre “Tercüman” “Gözcü” gazetelerde yazan Altuğ, köşe yazılarını halen Ulusalcı çizgide günlük olarak çıkan “Aydınlık” gazetesinde sürdürüyor.
edebiyat-2/arcayurek-cuneyt” 121″ 164″
Cüneyt ARCAYÜREK, gazeteci (Ankara 1928). Ankara’da Atatürk Lisesi’ni bitirdi (1946). Tıbbiye’ye girdiği yıl (1947) gazeteciliğe başladı. Ankara Akşam Haberleri, Ulus, Vetan, Milliyet, Tercüman gazetelerinde çalıştı. 1952’de tıp öğrenimi için Almanya’ya gitti. Gazeteciliğe karşı duyduğu aşırı ilgi yüzünden öğrenimini yarım bırakarak Türkiye’ye döndü. Akis dergisinde yazarlık ve yazı işleri müdürlüğü yaptı. D.P. yöneticileriyle ilgili yazısı yüzünden tutuklandı (1956). sırasıyla Hürriyet, Tercüman, Milliyet ve Güneş gazetelerinde çalıştı. Büyük yankılar uyandıran, çeşitli soruşturmalar ve davalar açılmasına yol açan ancak kendine Yılın Gazetecisi ünvanını kazandıran “Johnson’un Mektubu” haberiyle büyük kitlelerce tanındı. Barış Harekatı’ndan sonra Kıbrıs’a ilk giren gazeteci olmuştur.

Halen Cumhuriyet gazetesinin başsayfasında Güncel isimli köşenin yazarıdır. KanalTürk’te, Tuncay Özkan ile birlikte Pazar günleri yayınlanan Politika Durağı adlı programı sunmuştur.

Süleyman Demirel’in cumhurbaşkanlığı döneminde danışmanlığını yapmıştır.

edebiyat-2/toker-metin
Metin TOKER, gazeteci (İstanbul 1924). Galatasaray Lisesi’ni (1942) ve İstanbul Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi’ni bitirdi (1948). Cumhuriyet (1945-1949), Zafer gazetelerinde çalıştı (1949-1955). Fransa’ya giderek Paris Üniversitesi’nin Siyasal Bilgiler bölümünü bitirdi (1953). Türkiye’ye döndükten sonra Akis’i çıkardı (1954). 1955 yılında İsmet İnönü’nün kızıyle evlenen Metin Toker, Sarol davasında 7 ay 23 gün mahkûm oldu. 1967 yılına kadar yayımladığı dergisinde yazı hayatını faal bir şekilde sürdürdü. Metin Toker`in 12 Mart döneminde Nihat Erim hükümetinin kurulmasında ismi geçti.1977-1980 arasında kontenjan senatörü olarak görev yapan Toker, 80`lerin başında siyaseti bırakıp siyaset üzerine yazmaya başladı. 1983`te 3 ay hapse çarptırıldı. Üç çocuk babası olan Toker, Basın Şeref Kartı sahibiydi. Son yazısını 1 Haziran`da yazdı Gazeteciler Cemiyeti Başkanlığı da yapan Toker, ünlü siyasetçi AP`li Cihat Bilgehan`la dünür oldu. Kızı Gülsün Toker, Cihat Bilgehan`ın oğlu Mustafa Bilgehan ile evlendi. Uzun yıllar Hürriyet gazetesinde yazan Toker, son olarak Milliyet gazetesinde `Not Defterinden` adlı köşeyi yazıyordu. 18 Temmuz 2002’de öldü. 

Kaynak:
Türkiye Ansiklopedisi