Akidetü İbni’l-Hacib Kitabı, Özellikleri, Hakkında Bilgi

AKİDETÜ İBNİ’L-HACİB

Mâliki âlimlerinden Ebû Amr Osman b. Ömer b. Hâcib’in (ö. 646/1248) akaide dair risalesi.

Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî, Kâtip Çelebi, İsmail Paşa ve Brockelmann tarafından İbnü’l-Hâcib’e nisbet edilen risale “İlâhiyyât”, nübüvvât ve sem’iyyât ko­nularından oluşur. İmanın tarifi ile baş­layan risalede Allah’ın selbî. sübûtî ve haberi sıfatlan selef ile Ehl-i sünnet kelâmcılarına göre özetlenir ve sıfât-ı hâliyyeye kısaca temas edilir. Allah’ın görülmesinin (rü’yetullah) hak olduğu, bir görüşe göre Allah’ın vech, yed ve is­tiva sıfatlarının mevcut olduğu, diğer bir görüşe göre ise mekândan müstağ­ni olması gerektiği ifade edilir. İrade, rahmet ve rızâ sıfatlarından başka ke­rem sıfatının bulunduğu belirtildikten sonra kulun fiillerini Allah’ın yarattığı, hüsün ve kubhun şert olduğu, kulun amellerinin mükâfat ve ceza için ger­çek sebep teşkil etmediği anlatılır. Nü­büvvât bahsinde Hz. Muhammed’in mu­cize ile ispatlanan peygamberliğinin di­ğer peygamberler için delil teşkil etti­ği belirtilerek ismet sıfatının peygam­berlikten önce de sabit olduğuna işaret edilir. Sem’iyyât kısmında kabir azabı ve nimeti, cismanî diriliş, sırat, mîzan, şefaat, cennet ve cehennem gibi âhiret hallerinin gerçek olduğuna, ayrıca iman ve küfür meselelerine temas eden risa­le imamet konusuyla sona erer.

Büyük boy iki varak tutarındaki Akîdetü İbni’l-Hâcib, delillere başvurulma­dan düzenlenen bir eserdir. Selef ve ha­lefin telakkilerini özetleyip ittifak ve ih­tilâf noktalarını belirtmesi ve müelli­fin tercihlerini göstermesi bakımından önemlidir.

Kaynaklar Akidetü İbni’l-Hâcib’e dört şerh yapıldığını kaydeder:

1)  Sübkinin Şerhu ‘Akideti İbni’l-Hâcib’i

2) Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’1-Fazl Kâsım’ın Tahrîrü’I-metâlib limâ tezammenethü “Akidetü İbni’l-Hâcib” [354] Büyük boy yetmiş sekiz varak olan eserin girişinde akaid ve ke­lâm ilimlerinin tarifi, önemli kelâm terimleri, varlık ve âlem telakkileri, hadis­lere göre kâinatın başfcngıcı açıklandık­tan sonra risale hadis, kelâm ve tasav­vuf âlimlerinin görüşleri dikkate alına­rak şerhedilir. Bu şerh, itikadı konuları her üç telakkiye göre açıklaması bakı­mından önemli bir eserdir.

3) Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Zekeriyyâ et-Tilimsâm’nin Buğyetü’t-tâlib fî şerhi Akideti İbni’l-Hâcib adlı şerhi.

4) Ah­med b. Abbas b. Ebû Mindîl el-Vehrâm’nin Buğyetü’1-hâür ve ğunyetünnâzır alâ Akîdeti İbni’l-Hâcib’i.

TDV İslam Ansiklopedisi