Ahund Nedir, Ne Demek, Anlamı, Kökeni

Ahund. İran ve Türkistan’da din âlimlerine verilen ve menşei, tam olarak bilinmeyen bir sıfat.

Kelimenin aslı büyük bir ihtimalle Fars­ça’dır. Hund, muhtemelen “Okudu, tahsil etti” mânalarını taşıyan hând veya “Üs­tat, efendi” anlamına gelen hâvend ke­limesinin bozulmuş şeklidir. Baştaki ekinin ise Farsça’da da kullanılan Türk­çe ağa kelimesinin kısaltılmış şekli olması mümkündür. Zeki Velidi Togan bu kelimenin Yedisu’da Türk Nesturi pa­pazları için kullanılan argun veya arhun kelimesinden türediğini ileri sürerse de bu zayıf bir ihtimaldir.

Ahund kelimesi ilk defa Timurlular devrinde büyük şöhret kazanmış âlim­ler için saygı ifade eden bir paye ola­rak kullanılmıştır. Meselâ geniş bilgisiyle meşhur olan ve Herat şehrinde üç med­reseyi birden idare eden Mevlânâ Fasîhuddin Nizamî bu sıfat ile anılmıştır. Ahund, Safevîler devrinde bilhassa hik­met ilmi ile uğraşan âlimlere verilen yü­celtici bir sıfat olmuştur. Bunun en ta­nınmış örneği, bazan sadece Ahund diye de anılan Molla Sadrâyi Şîrâzî idi. Keli­me Kaçarlar zamanında aşağı yukarı ay­nı mânayı taşıyan molla unvanıyla bir­likte kullanılmaya başlanmıştır. Bunun bir örneğini Ahund Molla Abdülkerim Erivânî teşkil etmektedir. Bu âdet XX. yüzyılın başlarında da sürdü. Meselâ o devrin en meşhur fakihi olan Muhammed Kâzım-ı Horasânî, Âhund-i Horasâ’nî olarak anılırdı. Fakat ahund kelimesi giderek özelliğini kaybetmiş ve yüksek ulemâdan ziyade çocuk eğitimi ile meş­gul olan alelade hocalara verilen bir sı­fat haline gelmiştir. Yakın zamanlarda ise laik gruplarca bütün din adamlarını küçümseme ifadesi olarak kullanılmıştır. Nitekim, İran İslâm Devrimi’nden sonra yeni kurulan düzene karşı olanlar keli­menin bu kullanılışına dayanarak ahun dizm tabirini uydurmuşlardır.

Ahund kelimesi Çağatayca, Osmanlı­ca, Yeni Uygurca ve Kazan Türkçesi da­hil olmak üzere bazı Türk dillerinde de yer almıştır. Doğu Türkistan’da “Efendi, üstat” karşılığı olarak kullanılmış. Batı Türkistan’da yüksek seviyedeki ulemâ, Kazan’da yüksek derecede dinî iş gören ve mahalle imamlarına nezaret eden ba­şimam da bu sıfatla anılmıştır. Bu keli­meyi Çin müslümanları ahong şeklinde cami imamı için kullanmaktadır. Nâdir de olsa Afganistan ve Pakistan’da da kelimeye ahun şeklinde rastlanır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi