Ahmet Cevdet Paşa Kimdir, Hayatı, Hukukçuluğu, Tarihçiliği

Ahmed Cevdet Paşa. Osmanlı devlet adamı, tarihçi, hukukçu. 27 Mart 1822’de Tuna kıyısında bulunan (bugün Bulgaristan) Lofça kasabasında doğdu, 27 Mayıs 1895’te İstanbul’da öldü. İlk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım’ın babasıdır.

Yaşamı

Babası Lofça İdare Meclisi azasından İsmail Ağadır. İlk tahsilini Lofça’da yaptı. Dedesinin yardımı ile 1839’da İstanbul’a geldi. Fatih’te Papasoğlu Medrese’sinde tahsiline başladı. Bu arada, matematik, astronomi, tarih ve coğrafya gibi ilimlerde özel dersler aldı. O zaman çok meşhur olan Murad Molla tekkesine tatil günleri giderek Farsça öğrendi ve Mevlana’nın Mesnevi’sini bitirdi. Divançe’sinde bulunan şiirlerin çoğunu bu tekkeye devam ettiği sırada yazdı.

1844’te medrese öğrenimini bitirerek 22 yaşındayken Çanat payesi ile (bugün Arnavutluk) Premedi kazasına kadı oldu. 1845 yılında müderris olarak İstanbul camilerinde ders vermek hakkını elde etti. 13 Ağustos 1850’de Meclis-i Maarif azalığı ile birlikte Dar-ül-Muallimin (Öğretmen okulu) müdürlüğüne getirildi. Bu mektebi kısa zamanda ıslah ederek, mektebe giriş ve imtihan usüllerini yönetmeliklerle tesbit etti. Encümen-i Daniş’e (Osmanlı Akademisi) 1851’de asli üye seçildi.

“Tarih-i Cevdet” namıyla şöhret bulan kıymetli eserinin üç cildini 1854 yılında bitirip Sultan Abdülmecid’e sundu. Eseri çok beğenen Sultan, rütbesini yükseltti. Ertesi sene devletin resmi tarihçisi (vakanüvis) oldu. İlmiye sınıfıyla da bağını sürdürdüğünden Galata Mollası oldu (1856). Mekke payesini aldı (1857).

Osmanlı  Devletinin kanunlarını yapacak olan “Meclis-i Vaka-yı Ahkam-ı Adliye”ye 1861 tarih-2/ahmed-cevdet-pasa” 176″ 224″ yılında üye tayin edildi. 1866 yılında ilmiye sınıfından vezirliğe geçti. Halep vilayetine vali tayin edildi. Bir müddet orada kaldıktan sonra 1868’de yeni kurulan “Divan-ı Ahkam-ı Adliye”ye başkan tayin edildi ve İstanbul’a döndü. Bu vazifede çok faydalı işler gördü; memleketin adliye ve hukuk sistemini devrin ihtiyaçlarına göre düzenlemeye çalıştı. En önemlisi de bu kuruldan Mecelle’nin yazılması kararını çıkartı. İki yıl içinde Mecelle’nin dört kitabını hazırlamışken kısa bir süre için Bursa valiliğine atandı. Cevdet Paşa’nın yokluğunda beşinci ve altıncı kitapların büyük tenkitlere uğraması üzerine, 1871’de Şura-yı Devlet Tanzimat Dairesi başkanlığı ile birlikte tekrar Mecelle Cemiyeti başına getirildi. Bundan sonra da çeşitli kısa dönemli çeşitli görevlere rağmen Mecelle’nin yazımı sona erene dek cemiyetle bağını koparmadı.

Mecelle

Ali Paşa’nın büyük tepki çeken Fransız medeni kanununun tercüme edilerek Osmanlı Devleti’nde tatbik edilmesi gerektiğini fikrine karşı, Ahmed Cevdet Paşa ve aynı düşüncede olanlar, İslam Hukukunun zengin ve tatbik edilmiş en kuvvetli dalı olan Hanefi fıkhının sistematik hale getirilerek kanunlaştırılması fikrini savunuyorlardı. İslam Hukuku tarihinin ilk kanunlaştırma hareketi olan Mecelle bu tartışma sonunda ortaya çıktı. Ahmed Cevdet Paşa başkanlığında devrin 14 hukuk bilgininden oluşan  “Mecelle Cemiyeti” adıyla ilmi bir heyet toplandı. 1868’den 1876’ya kadar süren çalışmalar neticesinde Mecelle’yi oluşturan 16 kitap hazırlanıp yayınlandı.

Cevdet Paşa, 1879’da Maarif Nazırlığına tayin edildi. Sonra da, çeşitli valiliklerde, Adliye, Maarif, Dahiliye, Ticaret nazırlıklarında bulundu. Padişah’ın hususi encümenlerine iştirak etti. 26 Mart 1895’te vefat etti. Naşı, Fatih Camii bahçesine defnedildi.

Alim, fadıl, edib, tarihçi ve büyük devlet adamı Cevdet Paşa, muhtelif sahalarda pekçok eser vermiştir.

Eserleri

• Tarih-i Cevdet: 12 cilttir. Osmanlı Devletinin 1774-1826 seneleri arasındaki tarihini anlatır.
• Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa: 12 kısımdır. En tanınmış eseridir. Hz. Adem’den itibaren bir çok peygamberin, İslam halifelerinin, II. Murad’a kadar Osmanlı padişahlarının tarihinden bahseder.
• Tezakir-i Cevdet: Devrinin siyasi, içtimai, ahlaki cephesini anlatmıştır.
• Ma’ruzat: II. Abdülhamid’e 1839-1876 yılları arasındaki tarihi ve siyasi hadiseleri takdim etmek için hazırlanmıştır.
• Mecelle: Ahmed Cevdet Paşa başkanlığında bir hey’et tarafından hazırlanmıştır.
• Divançe-i Cevdet: Gençliğinde yazdığı şiirleri, Sultan İkinci Abdülhamid’in emriyle bu kitapta toplamıştır.
• Kavaid-i Osmaniye: Fuad Paşa’yla birlikte yazdığı dil bilgisi kitabıdır.
• Belagat-ı Osmaniye, • Kavaid-i Türkiye, • Takvim-ül Edvar-Miyar-ı Sedad, • Adab-ı Sedat fi-İlm-il-Adab, • Hülasatül Beyan fi-Te’lifi’l -Kur’an, • Asar-ı Ahd-i Hamidi, • Hilye-i Seadet, • Ma’lumat-ı Nafia