Edebiyat

Ahmet Caferoğlu Kimdir, Hayatı, Eserleri

Ahmet Caferoğlu. Dil bilgini, yazar (D. 17 Nisan 1899, Gence, Azerbaycan – Ö. 6 Ocak 1975, İstanbul).

Hayatı

İlköğrenimini Semerkant’ta (1908), ortaöğrenimini Gence’de (1916) tamamladı. Ukrayna’da Kiev Yüksek Ticaret Okulu’nda okudu (1916-1918). Rus İhtilali patlak verince öğrenimini yarıda bırakarak Azerbaycan’ın bağımsızlığı için kurulan İslam ordusunda gönüllü olarak görev aldı. 1919’da Bakü Üniversitesi Türkoloji bölümünde bir dönem okudu; ertesi yıl Kızılordu Azerbaycan’ı işgal edince Türkiye’ye kaçtı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesini bitirdi (1924).

İlahiyat Fakültesi kitaplığında memurluk, Türkiyat Enstitüsü’nde asistanlık yaptı. Modern Türkolojinin kurucusu W. Bang-Kaup, Uygurca metinler üstündeki çalışmalarıyla tanınan A. Von Le Coq, Osmanlı tarihi ve yeni Türk edebiyatı uzmanı olan F, Giese, Türkolog ve şarkiyatçı Cari Brockelmann gibi hocalardan Berlin ve Bresiau üniversitelerinde ders gördü (1925-1929). F. Giese yönetiminde hazırladığı bir dil açıklaması ile birlikte Azerbaycan’ın -bayatı- adı verilen 75 türküsü adlı doktora tezini tamamladı .

Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu, 1929’da Türkiye’ye döndükten sonra İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi kürsüsünde doçent olarak göreve başladı. 1938’de bu kürsüde profesör, 1946’da Fuat Köprülü’nün üniversiteden ayrılması üzerine kürsü başkanı oldu. Türkiyat Enstitüsü müdürlüğünde bulundu. 1973’te emekliye ayrıldı. 6 Ocak 1975, İstanbul’da öldü.

Çalışmaları

Türkiye’de Türkoloji biliminin gelişmesine büyük katkısı olan Caferoğlu, Uygur Türkçesinin söz varlığını derleyen kapsamlı bir sözlük çalışması ortaya koymuştur (Uygur Türkçesi, 1934-38, 3.bölüm; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968). Türk Dilinin hemen her alanıyla ilgili araştırma ve incelemeler yayımladı.Türk dilinin gelişme aşamalarını göz önünde bulundurarak dört cilt olarak düşündüğü, ama iki cildini yayımlayabildiği Türk Dili Tarihinin (1958-64) ilk cildi Türk dilinin başlangıcından 9.yüzyıla, ikinci cildi ise 10. yüzyıldan 15. yüzyılın ortalarına değin süren dönemi içerir.Türk sözlükçülüğü üzerinde de detaylı biçimde duran Caferoğlu, ilk Türk sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud’u tanıtan bir kitap yazmış (Kaşgarlı Mahmut,1938), Ebu Hayyan’ın Kıpçakca sözlüğünü yayıma hazırlamış (Kitabü’l-İdrak li-Lisani’l-Etrak, 1931).

Anadolu halk ağızlarını konu edinen geniş ölçekli yayınlar yaptı. Halk ağzından derlenmiş zengin metinler yayımladı:
Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme (1940-1941).
Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (1942),
Anadolu Ağızlarından Toplamalar (1943),
Sivas ve Takat İlleri Ağızlarından Toplamalar (1945),
Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (1946),
Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler (1948),
Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler (1951),
Yayımladığı dil malzemesine dayanarak Anadolu ağızlarını özellikle ses yapısı bakımından ele alan incelemelerini çeşitli bilim dergilerinde yayımladı :
Anadolu Ağızlarındaki Metathese Gelişmesi (1955),
Anadolu Ağızlarından İçses Ünsüz Benzeşmesi (1958),
Anadolu Ağızları Konson Değişmeleri (1963) v.b.
Ahmet Caferoğlu’nun Türkçedeki yer ve kişi adlarını konu edinen geniş çaplı araştırmaları vardır. Ayrıca Azerbaycan ağzını incelemiş. Azerbaycan ile ilgili yazıları derleyen Azerbaycan yurt bilgisi (1932-1933) adlı bilim dergisini yönetmiştir. Philologiae Turcicae Fundamenta ‘da “Anadolu ve Rumeli Ağızları”,”Azerbaycan Dili” (G.Doerfer ile birlikte) ve “Azerbaycan Edebiyatı” bölümlerini yazmıştır. Türk kavimlerine ilişkin notları ölümünden sonra kitaplaştırılmıştır (Türk Kavimleri, 1983).