Ahmed Refik Altınay Kimdir, Hayatı, Eserleri, Tarihçiliği

Ahmed Refik Altınay. (ö. 1937) Son devir Türk tarihçisi.

Yaşamı

İstanbul’da Beşiktaş’ta doğdu (1880 veya 1881). Babası, Sultan Abdülaziz’ in vekilharcı Ürgüplü Ahmed Ağa’dır. Aile­si Ürgüp’ te Gürlükçüoğulları adıyla ta­nınmakta idi. Ahmed Refik ilk öğrenimi­ni Beşiktaş’taki Vişnezâde Mektebi’nde yaptı. Daha sonra askerî rüşdiyeyi ve Kuleli İdadisini bitirdi. 1898de Mekteb-i Harbiyye’den birincilikle mezun ol­du. Uzun yıllar askerî okullarda coğraf­ya ve Fransızca hocalığı yaptı. 1907′ de yüzbaşılığa yükseldi, ertesi yıl Harp Oku­lu tarih öğretmenliğine getirildi. 1909’da Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Cerîde Şubesi’ nde görevlendirildi. Bu sıra­da Askerî Mecmua’ nın yayımına ne­zaret etti ve burada askerî konularda makaleler yazdı. Aynı yıl kurulan Târîh-i Osmânî Encümeni’ne üye olan Ahmed Refik, Balkan Savaşı sırasında Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye tarafından sansür müfettişliğine getirildi. Savaş bittikten sonra askerlikten emekli oldu. 1913′ te bir süre bazı medreselerde tarih mual­limliği yaptı. I. Dünya Savaşı çıkınca yüzbaşı rütbesiyle tekrar askere alındı ve Sansür Genel Müfettişliği emrine verildi. Bir yazısında Kavalalı Mehmed Ali Paşa’ nın Osmanlı Devleti aleyhindeki faali­yetlerinden bahsetmesi üzerine. Sadrazam Mısırlı Said Halim Paşa’ nın gözün­den düştü ve arpa saman memuriyeti ile Orta Anadolu’ya gönderildi. Bir sü­re bu görevle Ulukışla, Nevşehir ve Ür­güp civarında bulunan, bu arada bazı tarihî araştırmalar yapan Ahmed Refik 1915′ te Eskişehir Askerî Sevk Komisyo­nu başkanlığına getirildi. Ancak çok geç­meden orada geçirdiği şiddetli bir hastalıktan dolayı Enver Paşa’nın aracılığı ile İstanbul’da oturmasına izin verildi. I. Dünya Savaşı sonlarında, Ermeni mezâ­limini yerinde incelemek üzere yabancı gazetecilerden kurulan heyetin başında Doğu Anadolu’ ya gönderildi. Bu sıradaki gözlemlerini daha sonra İki Komite İki Kıta ve Kafkas Yolların­da Hâtıralar ve Tahassüsler adlı kitaplarda topladı. 1918’de İstanbul Darülfünunu Osmanlı Tarihi Kürsüsü’ ne müderris olarak ta­yin edildi. 1925′ te Abdurrahman Şeref Bey’ in ölümü ile boşalan Türk Tarih En­cümeni başkanlığına getirildi. 1933′ te üniversitenin yeniden teşkilatlandırılma­sıyla darülfünundaki hocalığı sona er­di. Bundan sonra geçimini Cumhuriyet ve Akşam gazeteleri ile Millî Mecmua ve Hayat mecmuasında yazılar yazarak sağladı. Hayatının son yıllarını Büyükada’ daki evinde geçirdi. 10 Ekim 1937’de öldü ve Büyükada’ ya defnedildi.

Tarihçiliği

Daha çok popüler bir tarihçi olarak tanınan Ahmed Refik’in yazı hayatı as­kerî okullardaki öğretmenliği sırasında başlar. Günlük ve haftalık gazete ve dergilerde sürekli olarak yazan A. Re­fik, bir süre Tercümûn-ı Hakikat ve Millet gazetelerinin başyazarlığını da yaptı. Daha sonra İrtikâ, Malûmat, Hazîne-i Fünûn ve Mecmûa-i Ebüzziyâ, İkdam ve Peyam ile İttihatçılar’ in ya­yın organı olan Yeni Mecmua ve Ana­dolu Mecmuası’ nda da makaleler yayımladı. Bu arada altı ciltlik Büyük Târifi-i Umûmî’ yi neşretti ve “Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” serisİnden Lâle Devri 1130-1143 ; Târihî Sımalar; Köprülüler ; Felâket Se­neleri 1094-1110 ; Kadınlar Saltanatı 1-1V ; Âlimler ve Sanatkârlar 900-1200 gibi eserlerini İkdam’ da tefrika etti. Bir yandan popüler mahiyette yazılar yazarken öte yandan Tarîh-i Osmânî Encümeni Mecmuasında ilmî makaleler de yayımlıyordu.

Enver Paşa’ nın teşvikiyle ilk defa Hazîne-i Evrâk’ a girerek Osmanlı belgelerini inceleyen Ahmed Refik’ in asıl ilmî çalışmaları 1915′ te Anadolu’ dan İs­tanbul’ a döndükten sonra başlar. De­ğerli vesikaları içeren Memâlik-i Osmâniyye’ de Demirbaş Şarl; Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı 961-1000 ; Memâlik-i Osmâniyye’ de Kral   Rakoczi ve Tevâbii 1109-1154; Osmanlılar ve Büyük Frederik 1133-1179; Türkiye’de Mülteciler Meselesi, Anadolu’ da Türk Aşiretleri 966-1200 ;  Hicrî Onikinci Asır­da İstanbul Hayatı 1100-1200 ; Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri  967-1200 ; Hicrî Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı  1000-1100 ; Hic­rî Onüçüncü Asırda İstanbul Hayatı 1200-1255 ;  Onaltıncı Asırda Râfizîlik  ve Bektaşîlik [363]; Türk Hizmetinde Kral Tököli İmre 1683-1705 ad­lı eserler buradaki çalışmalarının mah­sulüdür. İstanbul hayatına dair eserlerinin faksimile neşirleri 1988′ de yapılmış­tır. Demirbaş Şarl ile ilgili çalışmasın­dan dolayı İsveç hükümeti, Türk-Bulgar ilişkilerine dair araştırma ve yayınlan dolayısıyla da Bulgar İlimler Akademisi tarafından nişan ve madalya ile taltif edilen Ahmed Refik, bizde eski tarihçili­ğin son, modern tarihçiliğin ilk. popüler tarihçiliğin ise en iyi temsilcisidir.

İlmî mahiyetteki makalelerini Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası ve Türkiyat Mecmuası’nöa neşreden Ah­met Refik, tarihî konulan halkın seviye­sine indirirken gerçeği tahrif etmeme­ye gayret göstermiştir.

Bu arada çocuklar için tarih kitapları ile okul kitapları yazan Fransızca’ dan da bazı tercümeler yapan Ahmed Refik, ayrıca Silâhdar Târihi, Târîh-i Gümânî ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ nin dokuzuncu ve onuncu ciltlerini de ya­yımlamıştır. Rindmeşrep ve neşeli bir mizaca sahip olan Ahmed Refik’ in bir­çoğu bestelenmiş olan şiirleri Gönül adlı kitapta toplanmıştır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi