Ahkam Nedir, Ne Demektir, Kur’an ve İslam’da Ahkam Kavramı

Ahkam.”Karar, yargı; ilim, anlayış” gibi manalara gelen hüküm kelimesinin çoğul şekli.

Kur’ân-ı Kerim’de yalnız tekil şekliyle geçer ve Allah’a, peygamberlere ve di­ğer insanlara nisbet edilerek kullanılır. Hadislerde ise hem tekil hem de çoğul olarak kullanılmıştır. Hüküm, özel mâ­nada devlet ve hükümetin otoritesini ifade ettiği gibi. bir hâkimin belli bir konuda verdiği karar, iki nesne veya fi­kir arasında kurulan bağlantı, bir ko­nuya uygulanan mantıkî kazıyye ve da­ha çok çoğul şekliyle fıkıh, nahiv ve di­ğer ilimlerde kaide mânalarında kulla­nılmış olan oldukça geniş kapsamlı bir kavramdır.

Fıkıh usulü âlimlerine göre hüküm, mükelleflerin fiilleriyle ilgili ilâhî hitabı, fıkıh âlimlerine göre de bu hitabın ese­rini ifade eder. Bu mânada ahkâm, teş­ri veya teorik hukukun mukabili olarak pozitif hukuku ifade eden fürû ile eş anlamlıdır. İslâm dininin getirdiği kural-lann bütününe ahkâm-ı şer’lyye denilir. Şer’î hükümler de özelliklerine göre ah­kâm-ı İ’tikâdiyye, ahkâm-ı amellyye ve ahkâm-ı ahlâkiyye gibi kısımlara ayrı­lır. İtikadî hükümlere, davranışlarla ilgi­li diğer hükümlere nisbetle temel teş­kil etmeleri sebebiyle ahkâm-ı asliyye, amelî hükümlere ise itikadî hükümle­re nisbetle ikinci planda geldikleri için ahkâm-ı fer’iyye de denilmiştir. Amelî hükümler ayrıca kişinin yükümlülükleri­ni belirleyen hükümler mânasında ah­kâm-ı teklrfiyye (ahkâm-ı hamse: vücûb, hürmet, nedb, ibâha, kerahet) ve bir şe­yin diğer bir şeye sebep, şart veya mâ­ni olarak konulması mânasına ahkâm-ı vaz’iyye olarak iki kısma ayrılır. Dinî kay­naklara dayanan ahkâm-ı şer’iyyeye mu­kabil, kelâm İlmi çerçevesinde ele alı­nan ve bir şeyin, bir mefhumun varlık mefhumuyla müsbet veya menfi müna­sebeti hakkında aklın varabileceği yar­gılara da ahkâm-ı akliyye denir.

Ahkâm, daha geniş mânada, belli bir konu hakkında konulmuş bulunan kurallann bütününü ifade etmek için kul­lanılır. Bu tarzdaki kullanılışından dola­yı, belli bir konuya dair hükümleri top­layan eserlere ve hatta belli bir konuyla ilgilenen ilim dallarına da ad olmuştur:

Ahkâmü’l-vakf (vakıfta ilgili hükümler), el-ahkâmü’s-suttâniyye (hilâfet ve devlet teşkilâtı hukuku, kamu hukuku), ahkâmü’n-nücûm (astroloji), ahkâmü’l-Kur’ân (kendilerinden amelî hükümlerin çıkarıldı­ğı âyetler ve bunlardan çıkarılan hüküm­ler), ahkâmü’s-sigâr (muhtelif konular­da çocuklarla ilgili fıkhî hükümler) gibi. Amelî hükümlerin kaynağı olan âyetlere ahkâm âyetleri, aynı türden hadislere de ahkâm hadisleri denilmektedir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi