Ahi Takiyyüddin Ali Dostî kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Ahi Takiyyüddin Ali Dostî kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (ö. 734 / 1334) Kübreviyye tarikatının kollarından Rükniyye’ye mensup Şeyh Alâeddin Simnânî’nin halifesidir. Orta Asyalı olduğu bilinmekle birlikte nerede doğduğu, çocukluğu, eğitim durumu, hayatını nerede sürdürdüğü tam olarak bilinmemektedir. Bazı Kübrevî şeyhlerinin Ahi lâkabını taşımala­rı, bazılarının fütüvvetnâmeler kaleme alması, tarikatın fütüvvet geleneklerine son derece bağlı, çalışmayı, meslek sahibi olmayı, münzevi hayat sürmeyi tercih eden bir anlayışa sahip olduğunu göstermektedir. Bu durum Ahi Takiyyüddin Ali Dostî’nin temsil ettiği Rükniyye kolu içerisinde de yoğun bir şekilde hissedilmektedir.

Ahi Takiyyüdin Ali Dostî’nin şeyhi Simnânî, soh­betlerinde müridlerine maişetlerini çalışarak kazanmayı söylemiş, çalışmamayı tavsiye eden düşünceyi ağır bir şekilde tenkit etmiştir. Ona göre eğer bir kimsenin özel bir sebebi ve enge­li olmadığı halde toprağı işlemekten kaçınıp çalışmazsa, bunu da terk-i dünya ve zühd ola­rak görürse şeytana uymuş olur. Dünyada işsiz adamdan daha aşağı kimse yoktur (Nefahât, s. 620). Alâeddin Simnânî’nin bu ifadeleri fütüvvet ve ahilik erdemlerine verdiği değeri ve bağlılığını ortaya koyması bakımından önemlidir. Onun bu yaklaşımı siyasî çalkantıların yoğun olduğu bir dönemde Orta Asya sahasında, iktisadî yapının temelini oluşturan fütüvvet zümrelerinin refahı yeniden sağlama aracı olarak görmesiyle ilişki­li olsa gerektir. Ahi Takiyyüdddin Ali Dostî’nin, Şeyh Simnânî’nin temsil ettiği bu anlayışın ta­kipçilerinden birisi olduğunu tahmin etmek güç değildir.

Ahi Takiyyüddin Ali’nin en tanınmış müridi Seyyid Ali Hemedânî (ö. 786 / 1385)’dir. Şeyh Alâeddin Simnânî’nin bir diğer halifesi, Ahi Takiyyüddin Ali Dostî’nin pirdaşı olan ve Mahmud Mezdekânî (ö. 766 / 1365)’den de icazeti olan Seyyid Ali Hemedânî, Ahi Takiyüddin Ali Dostî’den bilhas­sa tarikat âdâbını öğrenmiştir. Ahi Takiyyüddin Ali, kendisine bir tavsiyede bulunmasını isteyen bu müridine, dünyayı gezip görmesi talimatını vermiş, o da bu talimatı yerine getirerek, Abdurrahman Câmî’nin ifadesiyle “dünyanın meskûn yerlerini tam üç defa dolaşmıştır” (Nefahât, s. 621). Zâhirî ve batınî ilimlerde üstad kabul edilen Seyyid Ali Hemedânî, daha sonraki yıl­larda Kübreviyye’nin “Hemedâniyye” kolunu kurmuş, Hemedan, Bedahşan ve Keşmir’de yayılmasını sağlamış, Kitâbu Esrân’n-Nokta, Şerh-i Esmâullah, Şerh-i Fusûsü’l-Hikem, Şerh-i Kasîde-i Hamziyye-i Fâriziyye isimleri­ni taşıyan eserleri kaleme almıştır. Bu eserlerin haricinde, fütüvvetin esaslarından bahsettiği Risâle-i Fütüvvetnâme adını taşıyan bir eser kaleme alması, fütüvvet ve Ahilik geleneğinin Ahi Takiyyüddin Ali Dostî’nin bu halifesi tara­fından da devam ettirildiğini ortaya koymakta­dır.

Haşim ŞAHİN

Kaynak: Ahi Ansiklopedisi, 1. cilt, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ankara, 2014