Ahbaru’t Tival Kitabı, Yazarı, Muhtevası, Hakkında Bilgi
el-AHBARÜ’T-TiVAL
Ebû Hanîfe ed-Dîneverî’nin (ö. 282/895) tarihî olayları, daha çok İran’ı ilgilendiren yönleriyle naklettiği eseri.
Eser. olayları ele alış tarzı bakımından üç bölüme ayrılabilir. Birinci bölüm Hz. Âdem’den başlayarak ondan sonra gelen peygamberleri, bedevî Araplar’ın tarihini. Âd ve Semûd gibi kavimleri. Habeş. Fars ve Yemen meliklerini. Hz. Dâvûd, Belkıs, Hz. Süleyman ve İsrâiloğullan’nın tarihini ihtiva eder. Olayları tarihî sıraya bakmaksızın genel hatlarıyla ele alan Dîneverrnin asıl gayesi, Acemler’in tarihiyle onlara komşu kavimler arasında münasebet kurmaktır. Bir Fars (İran) tarihi olan ikinci bölümde İskender’in doğu ve batıdaki fetihleri, İran meliklerinin tarihi, ülkenin sosyal, siyasî, iktisadî ve dinî hayatı, Sâsânîler ve onların Bizans ve Güney Arabistan’la münasebetleri. Lahmîler ve Mazdek hareketi hakkında ayrıntılı bilgi verilmektedir. Bu bölüm, Taberi’nin Târih ‘indeki benzer bilgileri bir zeyil şeklinde tamamlaması açısından son derece önemlidir. Üçüncü bölümde ise İran’ı ilgilendirdiği ölçüde İslâm tarihine temas edilmektedir. Meselâ eserde Hz. Peygamber bile Nüşirevân’dan uzunca bahsedilirken zikredilir. İslâmiyet’in ve Araplar’ın Irak ve İran’ın fethi münasebetiyle söz konusu edildiği bu bölümde müslümanların Hz. Ömer devrinden itibaren gayri müslimler, Bizans ve İranlılarda yaptıkları savaşlar üzerinde durulmakta, Kâdisiyye, Celûlâ ve Nihâvend savaşları edebî bir üslûpla uzun uzun anlatılmaktadır. Eserin daha sonraki sayfalarında Dîneverfnin İslâm tarihine bakışı, doğrudan veya dolaylı bir şekilde İranı ilgilendiren olaylarla sınırlı kalmaktadır. Nitekim Hz. Osman’ın şehid edilmesi, Hz. Ali’nin hilâfeti, Cemel ve Sıffîn vakaları, Nehrevan ve Hâricîler’in doğuşu, Hz, Hüseyin’in şahadeti, Muhtâr’ın isyanı, İbnü’l-Eş’as’ın sebep olduğu iç karışıklıklar dikkate değer bir ayrıntı zenginliği içinde edebî bir üslûpla anlatılmış, buna karşılık gene! Emevî tarihi üzerinde ise hemen hemen hiç durulmamıştır. Öte yandan, Abbasî Devleti kurulmadan Önce yapılan geniş propaganda ile Ebû Müslim’in ihtilâli uzunca anlatılmıştır. Abbâsîler’in Mu’tasım’ın hilâfetinin sonuna kadar olan yaklaşık doksan yıllık dönemi, Mansûr’un halife oluşu, Ebû Müslim’in Öldürülmesi, Bağdat’ın kuruluşu, Râvendiye Vak’ası, Memûn ve Emîn arasındaki mücadele, Mu’tasım devrinde Bâbek ve Afşin’in isyanları gibi belli konuların ele alınmasıyla ortaya konulmuştur.