Ağaç Nedir, Dinlerde Ağaç Anlayışı, İnanışları

Ağaç. Çeşitli faydaları, estetik özellikleri ve hayatın safhalarını sembolize etmesi sebebiyle bütün dinlerin önemle üzerinde durduğu bitki. Çiçeği, meyvesi ve diğer estetik özel­likleriyle tarih boyunca insanların dik­katini çeken ağacın beşikten mezara kadar hayatın her safhasında kullanıl­ması, ona karşı özel bir ilgi uyandırmış­tır. İklimlere göre türlerinin farklı olu­şu, her mevsim görünümünün değiş­mesi, özellikle kışın yapraklarını döküp baharda tekrar canlanması sebebiyle, ölümden sonra yeniden hayata dönüşün sembolü gibi görülmüştür. Bunun ya­nında, ağacın hayatiyetin ötesinde bir ruha sahip olduğuna, dolayısıyla bünye­sinde bir güç ve kudretin bulunduğuna İnanılmış, buna bağlı olarak da ona aşın saygı gösterilerek kutsiyet izafe edilmiş­tir. Bu yüzden bütün dinlerde, farklı şe­killerde de olsa ağaca önem verilmiştir.

Eski Dinlerde Ağaç

Ağacı kutsallaştırma inancı eski kavim ve dinlerin hemen hepsinde rastlanan bir husustur ve gü­nümüzde de görülmesine rağmen ipti­dai devirlere ait bir inanç şeklidir. Bazı eski dinlerde, özellikle bahar mevsimin­de ağacın yeniden canlanması olayının ölüme karşı koyma şeklinde yorumlan­ması da aynı inanca yol açmıştır. Ağacın belli aralıklarla kendini yenilemesi, onun ulûhiyetin mekânı olduğu fikrini doğur­muş, böylece ağaçlarda ilâhların ve ruhların bulunduğu kabul edilmiştir. Avus­tralya’nın eski geleneklerini yaşatan ba­zı toplumlarında ağacın içinde mukad­des bir gücün bulunduğuna inananlar ve bu gücü kendi yapılarına katmaya çalı­şanlar hâlâ mevcuttur. Eski Yunan’da ağaçlarla birlikte doğup ölen ağaç peri­lerinin bulunduğuna inanılmakta. Eski Mısır’da sikomor (firavun inciri) tanrıları barındıran ağaç olarak kabul edilmek­teydi.

Ağaçların içinde bir güç bulunduğu veya cin ve perilerin ağaçlara yerleşti­ği inancı, koruluklarda ve ormanlarda bu gibi varlıkların mevcudiyeti, hatta orman ilâhının varlığı gibi inançları or­taya çıkarmıştır. Romalılar’a göre meşe Jüpiter’e, zeytin ise Apollon’a aittir. Halk inançlarına göre zeytin Minerva’nın ba­rınağıdır; incir ise altında Buddha’nın Nirvana’ya kavuştuğu ağaçtır.

Ağaca kutsallık izafe edilmesi zaman­la bazı ağaçlara özel nitelikler yüklen­mesine yol açmıştır. Meselâ selvi hayat ağacını, nar da ebediyeti ve cenneti temsil eder. Çam ise Noel ağacı, kutsal gece ağacı, yeni yıl ağacı diye kabul edilmiştir. Ağacın bütünü gibi dallan ve diğer bazı kısımları da çeşitli bakımlar­dan sembol kabul edilmiştir. Eski Romalılar’da defne dalı zaferin, zeytin dalı banş ve mutluluğun, meşe yaprakları ise gücün sembolüdür. Kutsallık atfedi­len ağaçlar semavî ağaç, insanlık ağacı, hayat ağacı, bilgi ağacı gibi çeşitli ad­larla anılmışlardır. Bazı Çin ve Hint ka­vimlerince ağaç, dünyanın ekseni olarak düşünülmüş. Kuzey Amerika Kızılderilileri’nde de aynı inanç müşahade edil­miştir. Hint geleneği, en eski metinler­den itibaren, kozmosu devâsâ bir ağaç şeklinde tasvir eder. Upanişa d ‘larda kâinat, ters dönmüş bir ağaç olarak düşünülmektedir ki bu ağacın kökleri semada, dallan ise yeryüzündedir. Ters dönmüş semavî ağaç telakkisi Yahudilik’te de vardır. Yahudilikte hayat ağacı yukarıdan aşağıya doğru uzanmaktadır. Daha başka dinlerde de hayat ağacı inancı mevcuttur. Çeşitli mitolojilerde insanın kendisinden geldiği, ölümden sonra ruhlann tekrar ona döndüğü bir hayat ağacı motifi bulunmaktadır.

Yahudilikte de ağacın kutsallığı ve özel nitelikli ağaçlar fikri vardır. Hz. Âdem’in cennette karşılaştığı “Bilgi ağa­cı” ile yine aynı hadiseyle ilgili olarak zikredilen “Hayat ağacı” (bk. Adem) bun­lardandır. Ayrıca Ken’ânîler ve İbrânîler’de yeşil ağaçların ayrı bir önemi vardır. Zira onlar her yeşil ağaç altında ilâh­larına ibadet etmişler, kendileri için yüksek yerler, dikili taş­lar ve aşerler (kutsal direk) yapmışlar, kurban kesip buhur yakmışlardır. Yahudilikte aynca Sukkot bayramında ağaç dallan kullanıl­maktadır. Hıristiyanlık’ta, Hz. İsa’nın Ku­düs’e girişini hatırlatmak üzere Paskalya’dan bir pazar önce dallar takdis edilmekte, çam ağacı ise Noel’in sem­bolü sayılmaktadır. Aynca Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği ağacın da büyük bir önemi vardır. Hıristiyanlığa göre bu. cennetteki hayat ağacından yapılmıştır; bu ağaç ölüleri diriltme özelliğine sa­hiptir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi