Din Sosyolojisi

AÇIKLAMA (ERKLÂREN) VEYA ANLAYIŞ (VERSTEHEN) – SOSYOLOJİ

AÇIKLAMA (ERKLÂREN) VEYA ANLAYIŞ (VERSTEHEN)
Vasıflayıcı sosyoloji (sosyografi) ye bağlı olarak yapılacak olan tarihî, etnoloji ve istatistik karşılaştırmalar bir açıklama ve değerlendirme ile sonuçlanmalıdır. Olayların dışa ait formlarından manâ dolu tüm ve bütünlere nüfuz etmek demek olan anlayış ve onlar arasında sebep-netice bağı kurmak demek olan açıklama ve yorum (tefsir) birçok önemli sonuçlara erişmeyi mümkün kılar. Esasen, dinî düşünce, davranışlar, törenler ve teşkilatların bir din sosyologunun göz önünden hiç uzaklaştırmaması gereken engin ve derin birer manâları bulunmaktadır. Bu bakımdan din sosyologu dinî inançlar, gruplar, cemâatler ve dinden kaynağını alan ya da dinî bir renk taşıyan tüm sosyal olayları bütün iç manâlarıyla anlamak ve değerlendirmek zorundadır. Meselâ, bir İslâmî müessese olan mâlî ibadetleri ele alalım. Zekât, fitre, kurban, sadakalar gibi mâlî ibadetler ancak İslâmiyet’in bu konulardaki anlayışı ve ortaya koyduğu prensipler çerçevesi içerisinde bir anlam ve açıklık kazanabilirler.

Gerçi bu tür ibadetlerin İktisadî tarafları da vardır. Ancak zekât, sadakalar, kurban, vs. her şeyden önce birer ibadettirler ve ancak bu şekilde gerçek manâlarını taşımaktadırlar. Bu durumda bu malî ibadetleri tamamen bir İktisadî olaymış gibi ele alıp, açıklamak hatalıdır. Keza meselâ, bedenî bir ibadet olan namazın sadece harekî yönüne bakarak onu sırf bir spormuş gibi değerlendirmek de, her halde onu aslî dinî manâsından uzaklaştırmak olur. Zira, din sosyoloğu ancak olayın bağlı bulunduğu bütüne yönelmek ve din mensuplarının kendi kurumlan, davranışları, vs. ye verdikleri manâ ve açıklamaları göz önünde tutmak durumundadır. Peşin hükümler ve ferdî karakterli görüşlerden hareket etmek daima hatalı sonuçlar doğurabilir. Özellikle anlayış prensipleri olarak yalnızca ferdî saikler ve tasavvurların alınması sosyal karakterli dinî olayların açıklanmasında yanılmalara yol açar. Bu durum da din sosyolojisi araştırmalarında objektifliğe duyulan ihtiyacı artırmaktadır.