Edebiyat

Acaibül Mahlukat Fars Edebiyatında Eserleri, Yazarları, Konuları

Acâibü’l-mahlûkât. Ebü’l-Hüseyin Abdurrahman b. Ömer es-Sûfi’nin 374’te (984-85) kaleme al­dığı Acâibü’l-mahlûkat; Ebü’1-Müeyyed-i Belhrye atfedilen ve nüshası günümüze kadar ulaşmayan Acaaibü’l-dünya; Muhammed b. Eyyûb et-Taberî tarafından 1092 veya 1116’da yazılan Tuhfetü’l-ğarâ’ib ve Ahmed et-Tûsi’nin Acâibü’l-mahlûkât ve ğarâ’ibü’l-mevcûdât’ı, Kazvîni’den önce İran edebiyatında konuya ne kadar önem verildiğini göstermek­tedir. Bu eserlerden Tuhietü’l-ğarâlib, J. Matirri tarafından, Ahmed et-Tûsrnin eseri de M. Sutûda tarafından neşredilmiştir. Tûsî eserini 1175’te Selçuklu sul­tanlarından Tuğrul b. Arslan’a ithaf et­miştir. Süleymaniye Kütüphanesinde kayıtlı olan nüsha minyatürlüdür. Eser Kazvûıfnin tertibinden biraz daha değişik olup on “Rükn”e bö­lünmüş, rükünler de  “Fasıllara ayrılmıştır. Rükünler kısaca şu konulardan meydana gelmiştir: Göklerdeki acâibler; gökle yer arasındaki acâibler; arzın acâibleri: denizler, dağlar, kıymetli taş­lar, kayalar; şehirler, mescidler. kilise­ler, sinagoglar: ağaçlar, bitkiler, ilâçlar (bu son iki kısım alfabetik olarak tertip edilmiştir); “Kazılmış suretler”; insan: cinler; kuşlar, deniz ve kara hayvanları.

İran edebiyatında bir de Kazvînî’nin tercümeleri vardır. Bunlar tam, muhta­sar ve serbest tercümeler olmak üzere üç gruba ayrılır. Tesbit edilebilenler şunlardır:

1- İbrahim Âdil Şah için 1547’de tercüme edilen, fakat mütercimi bilinmeyen Acâibü’l-mahlûkat

2- Bâyezîd-i Bestegî adıyla tanınan Abdürreşîd tarafından tercüme edilen Acâibü’l-mahlûkat

3- Tuhietü’l-Acâibü’l adıyla Ali Tâirî (Tâhi-î) tarafından 1522 veya 1541’de yapılan muhtasar

4- Muhammed Hüseyin Esterâbâdrnin Tuhfetü’l-ğarâ’ib adıyla tercüme ettiği Acâ’ibü’l-mahlûkat. Bunlar dışında bir de M. Ramazânı tarafından yayımla­nan bir Acâ’ibü’l-mahlûkat vardır ki müellifi meçhul olan eser Nigâristân-ı Acâ’ib ve Gara’ib adı ile neşredil­miştir. Ayrıca Şeyh Cemâleddîn-i İsferâînî, KazvûıFnin eserinin ikinci kısmını manzum olarak tercüme etmiş ve buna Acâ’ibü’l-ğarâ’ib ismini vermiştir. Ancak bu ese­rin adını Ettle Ğarâlibü’d-dünyâ ola­rak tesbit etmiştir. Muhammed Müftî-i Belhî XVI. yüzyılda Mecmacu’l-ğarâ’ib adı ile bir Acâ’ibü’l-mahlûkat yaz­mıştır, A. Münzevî, Necîb-i Hemedânî adlı birinin de QAcâ’ibü’l-mahlûkât adlı eserinden bahseder.

Diyanet İslam Ansiklopedisi