Abdurrahman el-Hemedani Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ABDURRAHMAN el-HEMEDANİ
 
Ebü’l-Hasen Abdurrahmân b. İsâ b. Hammâd el-Hemedânî (ö. 320/932) Kâtip, şair ve lügat âlimi. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Abbasî Halifesi Mu’tazıd zamanında (892-902) Hemedan valisi olan Bekir b. Abdülazîz b. Ebü Dülef el-İcirye (ö.285/898) kâtiplik yaptığı, aynca gramer ve edebiyatla uğraşmakla beraber daha çok sözlük çalışmalarıyla tanınmış oldu­ğu bilinmektedir. Kaynakların birçoğu vefat tarihini 320 (932). bazıları da 327 (938-39) olarak kaydeder.

Eserlerinden bugün elimizde bulunan el-Elâzü’I-kitâbiyye veya Kitâbü Elâzı ‘Abdirrahmân, konusu itibariyle eş anlamlı kelimelere dair olup bir çeşit kavramlar sözlüğü demek olan “Fikhü’l-luga” türünde bir eserdir. Hemedânî bu kitabında kelimeleri belli bir alfabetik sıraya göre değil, ifade ettikleri ortak anlam ve konulara göre bablara ayır­makta ve bunların mânalarını, özellikle cümle İçindeki kullanılışlarını göster­mektedir. Yazarın resmî kâtip olması, terimleri yerli yerinde kullanarak sağ­lam bir üslûp ortaya koyması, esere ay­rı bir değer katmaktadır. Esasen müel­lifin kendisi de kitabının önsözünde, il­gililere sağlam bir ifade ve istenilen mânayı değişik cümlelerle anlatabilme yeteneğini kazandırmak için, bu eseri resmî yazışmalardan derleyerek kale­me aldığını belirtmektedir. Bununla bir­likte, meşhur edip ve mütefekkir vezir Sâhib b. Abbâd, “Arapça’nın değerli in­cileri” diye nitelendirdiği bu tür kelime­lerin genel kültür ve bilgi birikimi çer­çevesinde öğrenilmesini engelleyerek hazırcılığa yol açacağı gerekçesiyle Hemedâni’ye şiddetle çatmıştır.

Ebû Saîd Muhammed b. Ahmed el-Amidî ile Ebü’l-Kâsırn Mehdî b. Ahmed el-Havâfı, el-Elfazü’l-kitabiyye birer şerh yazmışlardır. Ayrıca Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah da bu eseri Nazmü’I-cevûhir fi’1-Eifâz adıyla manzum hale getirmiştir.

Eseri ilk defa Luis Şeyho 1885 ve 1898 yıllarında Beyrut’ta yayımlamıştır. Nu’mân el-ÂlûsFnin yanlışlıkla Abdurrahman b. Muhammed b. Saîd el-En-bârfye (ö. 577/1181) nisbet ederek Ki­tâbü Ellâzi’l-eşbâh ve’n-nezâ’ir adıyla İstanbul’da 1302’de neşrettiği el-El-lâzü’l-kitöbiyye, daha sonra Muham­med Tevfık tarafından 1344 yılında Kahire’de yeniden yayımlanmıştır. Eserin 1931 (Kahire) ve 1979 (Beyrut) baskı­ları da vardır.

Bazı kaynaklarda Abdurrahman el-Hemedâni’ye Şafyü’r-râh min Muhtâri’ş-Şıhâh adlı bir eser daha atfediliyorsa da, eş-Şıhâh müellifi Cevherinin (ö. 393/1003) ve bilhassa eş-Şıhâh’m bir muhtasarı  olan  el-Muhtâr’ın  müellifi Muhammed b. Ebû Bekir er-Râzi’nin (ö. 666/1267’den sonra) vefat tarihleri göz önüne alındığında bunun mümkün ola­mayacağı açıkça görülmektedir.

Bibliyografya
 
1- Abdurrahman el-Hemedânî, el-Etfâzü’l-kitâbiyye, Beyrut 1399/1979.
2- İbnü’n-Nedîm. et-Fihrist (nşr. Rızâ-Teceddüd), Tahran 1391/ 1971.
3- İbnü’l-Kıftî. İnbâhü’r-ruvât (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire 1369-93/1950-73.
4- Serkîs. Mu’cem, II, 1897.
5- Brockelmann. GAL, I, 133.
6- SuppL, I, 195. 197.
7- Sezgin. GAS, VIII, 193.
8- Kehhâle. Muccemü’l-muelifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61-Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), V.
9- C. Zeydan. Adab (nşr. Şevki Dayf). Kahire 1957.
10- Ziriklî. el-Aclâm (nşr. Züheyr Fethullah) Beyrut 1984.
11- Ömer Ferrûh, Târîhu’l-edebi’l-‘Ambi II, 428.
12- H. Kılıç. Türk­çe’de Arap Lexicographte’si Çalışmaları (dok­tora tezi, 1984), Uludağ Üniv. İlahiyat Fak.

TDV İslâm Ansiklopedisi