Abdullah Han Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Abdullah Han (ö. 1006/1598) Özbek hanı (1583-1598). Şeybânî hanedanına mensuptur. Muh­temelen 1532 veya 1533’te Âferinkent’te doğdu. Babası İskender buranın hâ­kimi idi. Daha sonra babası ile birlikte gittiği Karmine’de yaptığı mücadeleler­le bir devlet adamı hüviyetine sahip ol­duğunu ispat etti. Taşkentli Nevruz Ahmed Han ve Semerkantlı Abdüllatif Han’ın saldırılarına karşı koyarak top­raklarını Buhara ve Karşi taraflarına doğru genişletmeye çalıştıysa da önce­leri başarısızlığa uğradı ve 1556’da ülkesini terketmek mecburiyetinde kal­dı. Fakat kısa süre sonra Nevruz Ahmed Han’ın ölümü üzerine yeniden Karmine ve Şehr-i Sebz’de hâkimiyet kurdu. Mayıs 1557’de Buhara yi alarak merkez yaptı; Mayıs 1561’de de babası İskender’i bütün Özbeklerin hanı ilân ettirdi; ancak idareyi babası namına kendisi elinde tutuyordu. Hanedan men­supları arasındaki karışıklıkları ortadan kaldırdıktan sonra 1574’te Belh’i, 1578’de Semerkantı. 1582’de Taşkent ve Siriderya’nın kuzeyini, ertesi yıl da Ferga-na’yı alarak ülkesinin topraklarını ge­nişletti. Aynı yılın baharında steplere sefer düzenleyerek Kazakistan’a kadar ilerledi. Abdullah ancak babasının ölü­münden sonra resmen tahta geçebildi. [22 Haziran 1583]

Abdullah Han, 1588’de Taşkent’te çı­kan isyanı bastırdıktan sonra Bedehşan, Horasan, Gîlân ve Hârizm’de bazı yerleri fethetti. Bu arada Sünnî bir lider olarak Safevî tehlikesine karşı Osmanlılar’la sürekli irtibat kurmak için elçiler ve mektuplar gönderdi. 1578’de gönder­miş olduğu elçi vasıtasıyla Osmanlılar’ı Ejder Han’a karşı yeniden sefer açmak için teşvik etti. 1588’de Ferhad Paşanın Karabağ ve Gence harekâtı sırasında İran’a karşı taarruza geçerek Herat’ı zaptetti, oğlu Abdülmü’min de Meşhed ve civarını aldı. Bu Özbek taarruzu. Safevller’i Osmanlılarla barış yapmak mecburiyetinde bıraktı. Ayrıca, Hârizm fütuhatını bildirmek üzere 1594’te İs­tanbul’a bir de elçi gönderdi. Diğer ta­raftan Hint-Bâbür Devleti ile iyi müna­sebetler kurmaya çalıştı. Halkı isyan eden Hârizm’i 1596’da yeniden zapteden. Doğu Türkistan’a da bir sefer dü­zenleyen Abdullah Han’ın son yılları, 1582’den beri Belh’in idaresini babası adına elinde bulunduran Abdülmü’min ile ihtilâf içinde geçti. 1598 yılı başla­rında vefat etti.

Özbekler’in büyük hükümdarlarından biri olan Abdullah Han, Sibir Hanı Küçüm Han’a yaptığı yardımlarla Müslü­manlığın Uzakdoğu’da yayılmasında önemli rol oynamıştır. Ülkesinin toprak­larını genişlettiği gibi, idarede ve para sisteminde de ıslahat yapmış, ticareti geliştirmeye çalışmıştır. İlim adamlarıy­la sanatkârları korumuş, köprü, çeşme, kervansaray gibi çeşitli sosyal hizmetle­re önem vermiştir. 1588 yılına kadar olan hayatı Hafız Tâniş tarafından Şerefnâme-i Şâhî veya Abdullâhnâme ad­lı eserde ayrıntılı olarak anlatılmıştır.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi