Filozoflar

Abdullah Bosnevî Hayatı, Fikirleri, Eserleri (İslam Filozofları)

Abdullah Bosnevî

Abdullah Bosnevî. Fusûsu’l-hikem şerhiyle tanınan, âlim ve mutasavvıf. (Bosna 1584 – Konya 1644)

O dönem Osmanlı Devleti sınırları içinde olan Bosna’da, 1584 yılında doğdu, 1644’te Konya’da öldü. İlköğrenimini Bosna’da gördükten sonra İstanbul’a geldi; çağın ünlü bilginlerinden İslam ilimleri tahsil etti. Tasavvuf konularına ilgi duyunca Bursa’ya giderek, Bayramiye tarikatının Melâmiye kolu ulularından Şeyh Hasan Kabaduz’a intisab etti. Bundan sonra Abdullah Bosnevi hac yolculuğuna çıktı ve önce Hicaz sonra Mısır’a uğradı ve Arap coğrafyasında Melamiliğin tanınmasını sağladı.

Mısır ve Hicaz’dan sonra Şam’a giderek Muhyiddin-i Arabi’nin türbesi yakınlarına yerleşti; toplumla ilgisini keserek, inzivaya çekildi. Bir süre sonra Konya’ya geldi. Sadreddin-i Konevi, Mevlânâ Celâleddin türbelerine yakın bir eve yerleşti, münzevî yaşamını burada da sürdürdü. Ömrünün son yıllarını Konya’da geçiren Bosnevî, 1644 yılında ölmüştür. Mezarı Konya’da Sadreddın Konevi’nin kabrinin yanındadır.

Görüşleri

Abdullah Bosnevî, döneminin ilmi geleneğine uyarak, hadis, fıkıh, tefsir konularında geniş kapsamlı çalışmalar yaptı, bilhassa tasavvuf sahasında kendinden sonra gelenlere ışık tutacak eserler verdi. Tasavvufi düşünceyle, Kur’ân bilgilerini uzlaştırmaya yönelik çalışmaları, bu alanda ilklerden sayılır. Bosnevî’ye göre, kimilerinin ileri sürdükleri gibi tasavvuf inançları Kur’ân’a ve İslam görüşlerine ters değildir. İslam şeriatının uygulamaları, tasavvufla kaynaştırılırsa daha kolay yayılır. Bosnevî’ye göre, İslam dini, yalnız belli ibadet kurallarına bağlanmayı, şekilci bir yaşamı gerektirmez. Özünü Allah sevgisiyle aydınlatmayan bir din kurumu insanın tekamülüne de yardımcı olamaz.

Abdullah Bosnevî’ye göre, hakikate ulaşmanın tek yolu içe kapanıştır. Bu münzevilik kişiyi tüm gelip geçici varlıklara temayülden kurtarır. Tasavvufun öngördüğü sevgiyle din kuralları uzlaştırılınca mutluluğa ulaşılır. Mutluluk ruh alemindedir. Ruh ölümsüzdür, gövde ölümlüdür. Ölüm ruhun gövdeden ayrılıp geldiği ilahi kaynağa dönmesidir.

Eserleri (başlıca)

Abdullah Bosnevî altmıştan fazla eseri olan ve Hadis, fıkıh, ve tefsir alanında geniş kapsamlı çalışmalar yapan ve özellikle tasavvuf alanında birbirinden değerli eserler ortaya koydu. Bunlardan en önemlisi vahdet-i vücûd düşüncesi­nin temel kavramlarını ele alarak on iki bab halinde incelediği Muhyiddin İbn Arabi’nin Fusûsu’l-hikem’i tercüme ve şerhetmiş olmasıdır. Nitekim bu eser, kendisinin İslâm ülkelerinde Şârihu’l-Fusûs (Fusûs’ün açıklayıcısı ) laka­bıyla tanınmasına sebep olmuştur. Kâ­tip Celebi başta olmak üzere birçok âlim, Fusûs şerhinden övgüyle bahse­der.

  • Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs fî manassâti hikemi’l-fusûs. Kısaca Şerh-i Fususu’l Hikem adıyla anılan Muhyiddin İbn Arabi’nin Fususu’l Hikem adlı eserinin Türkçe şerhidir.
  • Şerh-i Fusûs. Fususu’l Hikemi ikinci kez Arapça olarak şerhettiği eseridir.
  • Kurratü ayni’ş-şühûd ve mir’âtü arâyisi meâni’l-gaybi ve’l-cûd. İbnü’l-Fârız’ın tâiyyesinin şerhidir.
  • Kitâbu sırrı’l-hakâyıkı’l-ilmiyye fi beyânil-a’yâni’s-sâbite. Tasavvufun en önemli kavramlarından biri olan A’yân-ı sâbite hakkında çalışmasıdır.
  • Kitâbu’l-lübbi’l-lüb fî beyâni’l-ekli ve’ş-şürb. Yemek içmekle ilgili Kur’an’ın ifadelerini yorumlayan bir çalışmadır.
  • Kitâbu sırrı’l-feyz ve’l-asr fî tefsiri sûreti’l-asr. Zaman’ın tasavvufi anlamını açıkladığı eseridir.
  • Şerh-i cezîre-i mesnevî. Mesnevi’den seçilen 360 beytin şerhidir.