Abdullah bin Mesud Kimdir, Hayatı, Hadis, Kur’an, Fıkıh İlmindeki Yeri

Ebü Abdirrahmân Abdullah b. Mes’ûd b. Gafil b. Habîb el-Hüzelî (ö. 32/652-53) İlk müslümanlardan ve aşere-i mübeşşere’den biri, Küfe tefsir ve fıkıh mekteplerinin kurucusu.

Yaşamı

Ailesi ve İslâm’dan önceki hayatı hak­kında fazla bilgi yoktur. Babası, Abdul­lah b. Haris b. Zühre’nin halîfi idi (ye­minli, muâhid). Bu sebeple o da Benî Zühre’nin halîfi olarak tanınmıştır. Fa­kir bir ailenin çocuğu olduğu için İslâ­miyet’e girmeden önce pek tanınmayan Abdullah b. Mes’ûd, çocukluğunda Ukbe b. Ebû Muayt’ın sürülerine çobanlık yaptı. Hz. Hatice ve Ali’den sonra İslâmiyet’i kabul eden üçüncü kişi oldu­ğu söyleniyorsa da bizzat kendisi, altın­cı müslüman olmaktan şeref duyduğu­nu belirtmektedir. Onun yeni dine giri­şini, koyun sürülerini otlattığı bir sırada Hz. Peygamberle aralarında geçen ola­ğan üstü bir hadiseye bağlayan haber­ler yanında, Peygamber’in Erkam’ın evi­ne yerleşmesinden veya Hz. Ömer’in İslâm’a girmesinden önce müslüman olduğuna dair rivayetler de vardır. Ab­dullah’ın annesi Ümmü Abd bint Abdü-ved ve kardeşi Ukbe de ilk müslümanlardandır. Babası hakkında fazla bir şey bilinmediği için kendisine sahâbî b. sahâbiyye dendiği gibi, yine annesine nisbetle İbn Ümmi Abd diye de anılmıştır. Müslüman olduktan sonra, azılı İslâm düşmanlarından biri olan Ukbe b. Ebû Muayt’ın yanından ayrıldı ve kendini di­ne ve Hz. Peygamber’in hizmetine adadı.

Mekke’de diğer müslümanlarla bir­likte o da müşriklerin eziyet ve işkence­lerine mâruz kaldı ve bundan kurtulmak için Habeşistan hicretlerine katıldı. Müşriklerden korkmadan ve onlardan gelecek baskılara aldırmadan, Hz. Peygamber’den sonra Kabe’de aşikâre Kur’an okuyan ilk sahâbî olan Abdullah b. Mes’ûd, aynı zamanda Medine’ye ilk hicret edenler arasında yer aldı. Medi­ne’de Resûlullah onunla Zübeyr b. Avvâm ve Muâz b. Cebel arasında muâhât kurdu. Kaynaklar onun Hz. Pey­gamber zamanındaki bütün savaşlara katıldığını bildirmektedir. Bedir’de sa­vaştan bir önceki gece keşif kolunda görev aldı ve savaş sırasında yaralı ola­rak bulduğu Ebû Cehil’i öldürdü. Hz. Peygamber, ümmetin Firavun’u diye va­sıflandırdığı Ebû Cehil’in öldürülmesin­den dolayı Allah’a hamdederek Abdul­lah’ı övmüş ve Ebû Cehil’in kılıcını ona vermiştir.

Medine’de Mescid-i Nebi’nin arka ta­rafında Abdullah’a annesiyle birlikte oturacakları bir ev ayrıldı, ayrıca kendi­lerine Resûlullah’m evine rahatça girip çıkmaları için izin verildi. Hatta bu ya­kın münasebet sebebiyle yabancılar on­ları Peygamber ailesinden sanırdı. Ken­disini Resûlullah’in hizmetine adamış olan Abdullah, Hz. Peygamber bir yere gitmek istediği zaman ayakkabılarını çevirip hazırlar, yolda önünde yürür, yı­kanırken perde tutar ve uykuda iken İbadet için uyandırırdı. Bir yere otur­duklarında ayakkabılarını çıkarır, mu­hafaza ederdi. Güzel sesliydi ve çok güzel Kur’an okurdu. Sahabe arasında ahlâk ve yaşayışı bakımından Resülullah’a en çok benzeyen bir kimse olarak kabul edilirdi. Hz. Peygamber’in hayat tarzını, kıyafetini, ahlâk ve tavırlarını örnek almada son derece gayret göste­rirdi. Bir yandan Hz. Peygamberin özel hizmetinde bulunurken diğer yandan da yeni müslüman olanlara İslâmiyet’i öğretirdi. Abdullah, Uhud Savaşı’nda bir ara ortaya çıkan panik sırasında Peygamber’in yanından ayrılmayan birkaç kişiden biridir. Hz. Peygamber’in vefa­tından sonra meydana gelen ridde olaylarında Medine’nin savunulması ve stratejik noktalarının korunması mak­sadıyla, Halife Ebû Bekir tarafından seçilenler arasında o da yer almıştır.

İbn Mes’ûd. Hz. Ömer tarafından Kü­fe kadılığı ve beytülmât idaresi ile gö­revlendirildi. Daha sonra Şureyh’in kadı olarak tayin edilmesi üzerine yalnızca beytülmâlle ilgili görevini sürdürdü. Ömer şehid edilince Medine’ye döndü ve bir süre orada kaldıktan sonra Hali­fe Osman tarafından Küfe’deki eski gö­revine iade edildi. Küfe’de resmî vazifesi yanında ilmî faaliyeti ve yetiş­tirdiği talebeler vasıtasıyla Küfe tefsir ve fıkıh mekteplerinin de temellerini atmış bulunan Abdullah b. Mes’üd, da­ha sonra Hz. Osman tarafından Medi­ne’ye çağrıldı. Fakat İbn Mes’üd, halife­nin Ebû Zerr’i Rebeze’ye mecburî ika­mete göndermesi ve resmî Mushafa muhalif olur endişesiyle bazı şahısların elinde bulunan Mushaflar’ın yakılmasını emretmesi gibi sebeplerle halifeye kır­gındı. Kûfeliler onu koruyacaklarını vaad ederek ayrılmamasını istedikleri hal­de, ortaya çıkacak fitnelerin kendisi yüzünden başlamasını arzu etmediğini belirterek görevine son veren Osman’ın emrine uydu ve Medine’ye döndü. Me­dine’de bir süre kaldıktan sonra hasta­landı ve altmış yaşını geçmiş olarak ve­fat etti. Cenaze namazı Hz. Osman veya Ammâr tarafından kıldırıldı ve Bakî’ Mezarlığı’na defnedildi.

Kaynakların belirttiğine göre Abdul­lah b. Mes’ûd kısa boylu, zayıf ve esmer bir kimse idi. Son derece mütevazi bir kişiliğe sahipti. Saçlarını uzatır, temiz ve güzel giyinmeyi severdi. Süründüğü güzel kokularla karanlık gecede bile ta­nınırdı. Rayta ve Zeyneb adlarında iki hanımı, Abdurrahman, Utbe ve Ebû Ubeyde adların­da üç oğlunun olduğu bilinmektedir. Daha çocuk sahibi olmadan Hz. Pey­gamber kendisine Ebû Abdurrahman künyesini vermiş ve oğlu olduğunda adını Abdurrahman koymuştur. Abdul­lah b. Mes’ûd’un hizmetlerini ve büyük­lüğünü, onun siyasî ve idarî alandaki fa­aliyetinden çok, İslâmi ilimlerin kurulu­şundaki öncülüğünde aramak gerekir.