Abdülhak Adnan Adıvar Hayatı, Biyografisi, Eserleri, Hakkında Bilgi

ADIVAR, Abdülhak Adnan (1882/83-1955)

Türk hekim, siyaset ve bilim adamı. Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde görev aldı ve Türkiye’de bilim tarihi alanındaki çalışmaların öncüsü oldu.

Babasının kadı olarak görevli bulunduğu Gelibolu’da doğdu. İstanbul’da Nümûne-i Terakki Mektebi’nde ve Dersaadet İdadisi’nde (Vefa Lisesi) okuduktan sonra 1899’da Tıbbiye-i Mülkiye’de öğrenime başladı. Daha iyi koşullarda ihtisas yapabilmek ve II. Abdülhamid döneminin baskısından kurtulmak amacıyla, Tıbbiye’yi bitirdiği yıl Avrupa’ya kaçtı (1905). Berlin Tıp Fakültesi iç hastalıkları kürsüsünde asistanken, II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1909’da İstanbul’a döndü. Tıp Fakültesi’nde asistan, ardından profesör oldu, iki yıl kadar da bu fakültenin başkanlığını yaptı. 1917’de yazar Halide Edip ile evlenen Adnan Adıvar, 192Ö’de son Meclis-i Mebusan’a milletvekili olarak girdi. İstanbul’un işgali ve Meclis’in kapatılması üzerine eşiyle birlikte Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. İlk Büyük Millet Meclisi’ne İstanbul’dan milletvekili seçildi. İlk Cumhuriyet Hükümeti’nin sağlık bakanlığını, daha sonra da içişleri bakan vekilliğini yürüttü. TBMM’de ikinci başkan, savaş bittikten sonra da İstanbul’da TBMM hükümet temsilcisi olarak çalıştı. Ardından dışişleri bakanlığı yetkilisi oldu. 1924’te Halk Fırkası’na karşı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nda yer aldı. 1926’da eşinin tedavisi için İngiltere’ye gitti. Aynı yıl Londra’daki Aristotelian Society’ye üye olan Adıvar, İngiltere’de iken Encyclopaedia Britannica için Türkiye’nin son dönem tarihi bölümünü yazmıştır. Bir süre Paris’teki Yaşayan Doğu Dilleri Okulu’nda Türkçe dersleri verdi. 1939’da Türkiye’ye döndükten sonra Maarif Vekâleti tarafından İslam Ansiklopedisin nin çeviri ve yazım kurulunun başına getirildi ve 1954’e kadar bu görevde kaldı. 1947’de kurucularından olduğu Doğu Araştırmaları Derneği’nin (International Society of Oriental Research) ilk başkanı seçildi. 1946’da siyasi yaşama dönerek, 1950’ye değin İstanbul’dan bağımsız milletvekili olarak Meclis’e katıldı. 1955’te İstanbul’da öldü.

Dr. Abdülhak Adnan Adıvar, bilim adamı kişiliğinin yanı sıra Cumhuriyet döneminin ilk çok parti denemesinde de yer almıştır. İkinci başkan olarak kurucuları arasında bulunduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, TBMM’nin ikinci döneminde I. İsmet İnönü Hükümeti’ne bir tepki olarak doğmuştu. Önceleri Dr. Adnan (Adıvar), Refet (Bele), Rauf (Orbay) ve İsmail (Canbulat) beylerin oluşturdukları Dörtler Grubu ile başlayan muhalefet, 17 Kasım 1924’te liberalizm ilkesini benimseyen Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na dönüştü. Ancak, partinin kuruluş tüzüğündeki “dini efkâr ve itikada hürmetkâr olma” ilkesi, Halk Fırkası ve hükümeti tarafından dini gericiliğe ödün verici görülerek eleştiriliyordu. Nitekim, Şeyh Sait ayaklanması sonrasında kurulan İstiklâl Mahkemeleri, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası üyelerinin gericiliği kışkırttığına ve bu tutumun ayaklanmada rol oynadığına karar verdi ve parti kapatıldı (5 Haziran 1925). TCF üyeleri bir yıl sonra, 17 Haziran 1926’da, İzmir’de Atatürk’e karşı suikast girişiminden de sorumlu tutuldular. O sıralar Adnan Adıvar İngiltere’deydi. Gıyabında sürdürülen davada beraat etmesine karşın 1939’a değin Türkiye’ye dönmedi.