Abdülaziz Efendi (Karaçelebizade) Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
ABDÜLAZİZ EFENDİ [Karaçelebizade] (1591-1658)
Osmanlı şeyhülislamı, tarihçi. İslam büyüklerini ve Osmanlılar’ı konu edinen yapıtıyla önem kazanmıştır.
İstanbul’da doğdu, Gelibolu’da öldü, Bursa’ya gömüldü. Birçok bilgin yetiştiren Karaçelebi ailesin-dendir. Rumeli kazaskeri Hüsameddin Efendi’nin oğludur. Önceleri ağabeyi Kadı Mehmed Efendi’den, sonra Şeyhülislam Sunullah Efendi’den öğrenim gördü. İlmiye sınıfına girdi. Sırasıyla Hayreddin Paşa (1612), Ali Paşa (1615), Piri Paşa (1616), Kalenderhane (1617) medreselerinde ders verdi. Fatih “Sahn-ı seman” müderrisliğine yükseldi (1619). Bursa, Edirne medreselerinde ders verirken tekrar İstanbul’a atandı (1623). Aynı yıl Fatih Camii’nde ulemanın başkaldırmasına katıldığı için ceza olarak Bursa Molla Hüsrev Medresesi’ne gönderildi.
IV. Murad’ın tahta geçmesiyle tekrar İstanbul’a geldi. Süleymaniye Medresesi’nde görev aldı (1624). Aynı yıl Yenişehir sonra Mekke (1627) ve kısa bir süre Edirne kadılıklarında bulundu. İstanbul kadılığına atandı (1634). Lehistan seferine hazırlık yapıldığı sırada İstanbul kadısı olarak kentin asayişini ve yiyecek ihtiyacını sağlamakla yükümlü kılındı. Zeytinyağı kıtlığı nedeniyle fiyatlarda tutarlılığı sağlayamadı. Halkın tepkisi üzerine görevinden alındı, denize atılması için IV. Murad gerekli fermanı kendi yazdı. Sadrazam Bayram Paşa’nın aracılığı ile denizde boğulmaktan kurtuldu. Kıbrıs’a sürgüne gönderildi. Bir yıl sonra affedildi. İstanbul’a geldi ve kendisine Dimetoka arpalık olarak verildi. Rumeli kazaskerliğine atandı (1648).
Kazaskerliği sırasında Valide Kösem Sultan’la anlaşmazlığa düştü. Sultan İbrahim’in tahttan indirilmesinde asilerle işbirliği yaptı. Sarayı basan ulema arasında bulundu.
Sadrazam Hezarpare Ahmed Paşa, Sultan İbrahim’in çılgınca heveslerini körüklüyordu. Samur ve amber vergisini koydurarak Yeniçeri Ocağı’nın ayaklanmasına yol açtı. Bunu fırsat bilen Abdülaziz Efendi, sevmediği, Ahmed Paşa’nın idam edilmesinde etkili oldu. Çok şişman olan Ahmed Paşa’mn cesedi o gece Atmeydanı’nda bırakıldı. Ertesi gün, o çağın anlayışına göre, insan yağı mafsal ağrılarına iyi gelir diye parçalanmıştı (1648).
Abdülaziz Efendi bu arada İslam büyüklerini ve Osmanlı Dönemi’ni konu edinen Ravzatü’l-Ebrâr adını verdiği ünlü tarihini bitirdi. Onu sadrazam aracılığıyla padişaha sunarken, ödül olarak şeyhülislam payesini istedi.’ Osmanlı tarihinde, ilk kez, kural olmadığı halde, bir kazaskere şeyhülislam olmadan bu paye verildi.
Bahaî Efendi, İngiliz sefiri Sir Thomas Bendish’i bir olaydan ötürü evinde tutuklayınca hemen görevinden alındı. Yerine Abdülaziz Efendi atandı (1651) ise de dört ay sonra Sakız’a sürgüne gönderildi. Cezası Bursa’ya, oradan Gelibolu’ya çevrildi.
Abdi takma adı ile şiirler yazan Abdülaziz Efendi’nin Arapça ve Farsça’dan çevirileri vardır.
• YAPITLAR: Mir’âtü’s-Sefâ;Tarih-iFeth-i revân ve Bağ-dad; Süleymannâme, 1832; Ravzatü’l-Ebrâr, 1882.
• KAYNAKLAR: Ahmed Rıfat, Devhatü’lMeşâyih, ty ; A.R. Altınay, Alimler ve San’atkarlar, 1980; F. Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, 1982; I.H.Uzunçar-şılı, Osmanlı Devleti’nin ilmiye Teşkilatı, 1965; ilmiye Salnamesi, 1965.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi