Abbasilerde İslami İlimler (Kelam) Hakkında Bilgi

Abbasiler Döneminde Kelâm
 
Abbasîler dönemi, diğer İslâmî ilimler gibi kelâmın da sistemleştiği, bazı itikadî mezheplerin kurulup geliş­tiği, bazılarının da sönüp gittiği bir dönemdir. Emevîler devrinde ortaya çıkan Mu’tezile Halife Me’mûn, Mu’tasım ve Vâsik dönemlerinde en parlak devrini yaşamış ve Abbasî coğrafyasın­da taraftarlannı çoğaltmıştır. Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf, Ebû Bekir el-Asam, Mu­ammer b. Abbâd, Nazzâm, Câhiz, Ebû Ali el-Cübbâî, Ebü Hâşim el-Cübbâî, Bişr b. Mu’temir . İbn Ebû Düâd, Sümâme b. Eşres Mu’tezile’nin bu devirdeki meş­hur âlimleridir. Bağdat Mutezilesi, hali­feler nezdinde itibar kazanmaya çalışa­rak kendi görüşlerini devletin resmî mezhebi haline getirmişlerdir. Bilhassa halku’l-Kur’ân meselesinde Sümâme b. Eşres ve İbn Ebû Düâd. Halife Me’mûn ve ayrıca Mu’tasım’ın huzurunda Ahmed b. Hanbel ile yaptıkları münaza­ralar sonunda mihne devrinin ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Bu olay sebebiyle müslüman halkm nefretini üzerine çeken Mu’tezile’nin, Mütevekkil’in halife olmasıyla nüfuzu daha da azalmış, Abbâsîler’in son devirlerinde ise gücü ve tesiri tamamen kaybolmuş­tur.

Abbasî idaresinin ikinci asnnda Sünnî akîdeyi savunan İbn Küllâb el-Basrî, Haris el-Muhasibi, Buharı, Ebû Ali el-Kerâbisî, Dârimî gibi âlimlerin Ehl-i sünnet kelâm ilminin doğmasına zemin hazırlamasından sonra, Ebü’l-Hasan el-Eş’arî tarafından kurulan Ehl-i sünnet kelâmı giderek gelişmiş ve Bâkıllânî. İbn Fûrek, Abdülkâhir el-Bağdâdî, Cüveynî, Gazzâlî, Râzî gibi âlimlerin eserle­riyle kökleşmiştir. Eş’arî ekolüne para­lel olarak Mâverâünnehir’de Ebû Mansûr el-Mâtürîdî tarafından kurulan ikin­ci Sünnî kelâm mektebinin ortaya çıkışı ve yayılışı da Abbasîler zamanına rast­lar. Şîa, Havâric ve Mürcie mezhepleri­nin birçok fırkalara ayrılması da Abbasîler zamanında vuku bulmuştur. Bu devirde söz konusu mezhep mensupla­rının zaman zaman halifelerin aleyhin­de bulunmaları, bazan İç savaşlara ve siyasî karışıklıklara da yol açmıştır.