. KIYAS
Kıyas, sözlükte ölçme,
eşitleme ve bir şeyi diğer bir şey ile karşılaştırma anlamındadır. Fıkıh
terimi olarak ise, “Bİr fıkhî olayın, temel kaynaklarda belirlenmiş
hükmünü aynı özelliği gösteren başka bir fıkhî olayda da var sayarak bu ikinci
olayı birincinin kapsamına sokmak için yapılan içtihaddır.”
Kıyas yapabilmek için
bazı şartların bulunması gerekir. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
1- Temel
kaynaklarca belirlenmiş olayın hükmünün kendine has olduğuna dair bir delil
bulunmamalıdır. Bu durumda başka bir şeyi ona kıyaslayamayiz. Örneğin as-habdan
Huzeyme’nin tek başına yaptığı şahitliğin yeterli sayılması böyledir. Çünkü
Hz. Muhammed (s.) “Huzeyme kime şahitlik ederse yeterli olur”
buyurmuştur. Bu, Huzeyme’ye verilmiş bir ayrıcalıktır. Çünkü gerek ayetlerde ve
gerekse Hz. Peygamberin söz ve uygulamalarında şahitlerin iki erkek ya da bir
erkek iki kadın olmaları şartı getirilmiştir. O zaman Huzeyme’ye has olan
yukarıdaki hadis, kıyas İçin asıl kabul edilemez.
2- Temel
kaynaklarca belirlenmiş olayda bulunan özelliğin, yani illetin açıkça anlaşılır
olması gerekir. Namazlarınrekatta-n ve had cezalarının miktarları gibi nedeni
anlaşılamayan şeyler üzerine kıyas yapılamaz. Sabah namazının iki rekat olmasının
asıl nedenini anlayamadığımız için, ona kıyasla öğle namazının da iki rekat olması
gerektiğini söyleyemeyiz. Ayni şekilde zekatın ticaret mallarından kırkta bir
oranında alınmasının asıl nedenini de anlayamayız. Onun için dini ölçüler
kıyasa konu olmazlar.
3- Aslın
hükmü kıyastan sonra değişmemeli ve aynen fer’i meselelere geçebilme-, lidir.
4- Temel
kaynaklarda fer’ ile ilgili özel bir hüküm bulunmamalıdır.
5- Asıl
hükmün alameti ve simgesi sayılan özelliğin fer’de de aynen bulunması gerekir.
Kıyas, metod olarak mezhepler içinde Hanefiliğin ayırıcı vasfı olagelmiş olup
İbn Hazm gibi zahiri mezhebi men?* supları kıyasın delil kabul edilemeyeceği
kanaatindcdirler.
Abdülaziz BAYINDIR
Bk. Fıkıh; İctihad.